«رسانه مسئولیت اجتماعی»- منیژه بازیار:دریاچه ارومیه در حال حذف شدن از روی نقشه جغرافیایی کشور است. میزان آب این دریاچه به اندازه ای رسیده که تا مرگ فاصله ای ندارد.دریاچه ای که یکی از کم نظیرترین اکوسیستم های کشور را با تنوع زیستی گسترده در اختیار داشت.
این اتفاق در حالی رخ می دهد که در طول سال های اخیر موضوع احیای دریاچه ارومیه همواره در دستور کار دولت ها قرار داشته و دولت های مختلف از احیای این دریاچه سخن گفته اند. سخنانی که با عمل فاصله زیادی دارد و این روزها دریاچه ارومیه نفس های آخر خود را می کشد.
واقعیت این است که پس از گذشت ۸ سال از آغاز بهکار ستاد احیای دریاچه ارومیه و صرف بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان از محل اعتبارات ملی و بینالمللی،امروز یک شورهزار به وسعت بیش از ۴۵۰ هزار هکتار در گوشه غربی ایران بهجا مانده است. آنچه امروز در ارومیه و دیگر تالابها و دریاچههای کشور شاهد آن هستیم، پیامد چندین دهه سیاستهای غلط و دستوری دولتمردان ایران بوده است.
ناکامی طرح های نجات دریاچه ارومیه
طرح نجات دریاچه ارومیه، گرانترین و پرمخاطبترین پروژهٔ زیستمحیطی ایران است. این طرح تا سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان هزینه داشته است. یکی از طرحهایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضههای آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن میتوانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند.
به گفتهٔ نادر قاضیپور نماینده سابق ارومیه، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفتهایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.
اما چندی بعد در جریان تلاشها برای احیای دریاچه ارومیه، آب سد کانی سیب به این دریاچه انتقال یافت. برای این انتقال سد کانی سیب در دی ماه ۱۳۹۹ و تونل ۴۳ کیلومتری انتقال آب از پیرانشهر به دریاچه ارومیه در خرداد ۱۴۰۰ نصف و نیمه افتتاح گردید. که هنوز هم ۶۰۰ متر از عملیات کندن تونل باقی است.
با انتخاب حسن روحانی به سمت ریاستجمهور و شکلگیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیسجمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاههای آب مورد بررسی قرار گرفت.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیتهای ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایتهای مردمی موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخشها باعث بهبود شرایط شدهاست.
با این وجود و به رغم برنامهریزیهای صورت گرفته، وضعیت دریاچه ارومیه وخیمتر شد واین وضعیت تا به امروز نیز وجود داشته است.
دستور ویژه رئیس جمهور برای احیای دریاچه ارومیه
محمدصادق معتمدیان استاندار آذربایجان غربی با اشاره به دستورات ویژه ریاستجمهوری در سفر اخیر به آذربایجان غربی برای نجات دریاچه ارومیه، تسریع در تکمیل و اتمام طرح انتقال آب از کانیسیب به دریاچه ارومیه را خواستار شد.
وی ادامه داد: یکی از اولویتهای مهم دولت در آذربایجان غربی و استانهای همجوار احیای دریاچه ارومیه است که اقداماتی قبلاً در این راستا انجام شده اما هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.
استاندار آذربایجانغربی، به بازدید رئیس جمهور از دریاچه ارومیه در سفر اخیر به آذربایجان غربی اشاره کرد و گفت: نگاه ویژه آقای رئیسی، احیای دریاچه ارومیه در زمانبندی مشخص است.
وی با بیان اینکه وضعیت دریاچه ارومیه نیازمند یک کار جهادی در اتمام طرحهای نیمهتمام است، افزود: هرگونه کمکاری در روند نجات دریاچه ارومیه خسارتهای جبرانناپذیر زیستمحیطی را برای منطقه بهدنبال خواهد داشت.
مهم ترین دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده است.
دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شدهاست از جمله سد سازی بیرویه، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر میباشد.
تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیدهاست که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
برخی مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شدهاند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانهها برای تأمین نیاز باغهای مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند.
البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینههای زندگی خود را تأمین میکنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود.
برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمینهای بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانههایی را که بهطور طبیعی به دریاچه ارومیه میریختهاند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.
تراژدی غم بار پایان یک اکوسیستم بی نظیر
در حالی که دریاچه ارومیه به سرعت در حال حذف شدن از نقشه ایران و تبدیل شدن به شوره زار غبارآلود برای مردم شمال غرب کشور است، تاکنون هیچ جلسه یا برنامه ای اضطراری برای جلوگیری از این موضوع وجود نداشته است.
با کاهش بی سابقه تراز آب دریاچه ارومیه و تبخیر اندک آب باقی مانده در این دریاچه، نگین آبی آذربایجان در روزهای بدی به سر می برد و تاکنون هیچ طرح اضطراری یا جلسه اضطراری برای حل این بحران برگزار نشده است. بدون تردید این اتفاق به طور مستقیم بر چندین استان تأثیر می گذارد و زندگی ده ها میلیون نفر را تحت تأثیر قرار می دهد.
امیرعباس جعفری مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان غربی در این زمینه گفت: طی ۲ دهه گذشته ارتفاع دریاچه ارومیه هر سال به طور متوسط ۴۰ سانتی متر کاهش یافته است که اکنون ۹۵ درصد آب این دریاچه خشک شده است.
شایان ذکر است که از ابتدای خرداد ماه امسال تاکنون سازمان آب منطقه ای و وزارت نیرو آماری از بیلان، حجم آب و وسعت دریاچه ارومیه منتشر نکرده اند، اما گمانه زنی ها حاکی از آن است که آب دریاچه در حال کاهش است و این وضعیت تشدید شده است.
همچنین صفحه رسمی دولت سیزدهم در آذربایجان غربی در تلگرام اعلام کرد: محمد صادق معتمدیان استاندار آذربایجان غربی با اشاره به دستورات ویژه رئیس جمهور در سفر اخیر خود به آذربایجان غربی گفت: برای نجات دریاچه ارومیه عجله کنید. تا تکمیل و تکمیل طرح انتقال آب از معدن سیب به دریاچه ارومیه اتفاق بیفتد.