رسانه مسئولیت اجتماعی، بیتا خداویسی : مسئولیت پذیری اجتماعی در سازمانها وارد نسل سوم از تفکرات خود شده است. در نسل سوم، مسئولیت پذیری اجتماعی از امور خیره عبور کرده و عهده دار نقشی نوین برای سازمانها شده است.در این دوره از مسئولیت پذیری اجتماعی، CSR خود را در اهداف راهبردی سازمان نمایان می کند و دارای ساختار و سیستم مدیریتی است که مثابه محرک اقتصادی عمل می کند.
در همین راستا نشست تخصصی خبرنگار رسانه مسئولیت اجتماعی با محمد حسن امامی، رییس انجمن مدیریت سبز ایران، رییس بنیاد توانمندسازی منابع انسانی ایران و پژوهشگر زیباشناسی طبیعت که مرکز مطالعات مسئولیت پذیری اجتماعی ایران را تاسیس کرده ، تنظیم شده است تا در مصاحبه اختصاصی با رسانه مسئولیت اجتماعی در خصوص اینکه مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتها چگونه می تواند به مثابه یک محرک اقتصادی برای کسب موفقیت پایدار در سازمانها عمل کند، بحث و گقتگویی صورت پذیرد تا جهت دهی مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانها را تحت تاثیر قرار دهد.
در این گفتگو تحلیلی از روند تحولات مواجه سازمانها با جامعه ارائه می گردد و همچنین به چیستی و چرایی ضرورت CSR، و چگونگی جاری سازی آن به عنوان یک محرک اقتصادی در سازمان پرداخته می شود.
محمدحسن امامی، گفتگو را اینگونه آغاز می کند: در دهههای پایانی قرن میلادی گذشته با مفهوم “سازمان شهروند مدار”citizenship organization وارد ادبیات جدیدی در مدیریت شدیم. سازمانها در این دوره بعنوان یک شخصیت حقوقی شروع به پذیرش مسئولیت نسبت به جامعه همانند شخصیت حقیقی تک تک افراد جامعه نمودند. این پذیرش مسئولیت در پی این واقعیت رخ داد که بازاریابان و توسعه دهندگان محصولات متوجه نقش رضایت جامعه برای افزایش سهم سازمان در بازارهای هدف خود شدند. بدین معنا که در ظاهر امر قانونمدار و همانند شخصیتهای حقیقی به ارزشهای جامعه احترام بگذارند. همانگونه که یک فرد آبدهن یا پوست بیسگویت خود را زمین نمی اندازد آنان نیز با عنوان شخصیت حقوقی فاضلاب و زباله خود را در جامعه رها نکنند. بعبارتی تناظر یک به یک بین نقش فرد در جامعه و سازمان در همان جامعه معنادار شد. در این چارجوب فکری سازمان پیامد رفتار و عملکرد فرایندها و همچنین فاضلاب و زباله خود را تحت کنترل دارد و سعی دارد که مانند هر شهروند دارای شخصیت حقیقی به جامعه آسیب نرسانند.
با توجه به اینکه شخصیت حقوقی(سازمان) دارای منابع و امکانات بیشتری نسبت به هر فرد حقیقی در جامعه است، توقع می رفت که بسان افراد جامعه در فعالیتهای داوطلبان و خیرخواهانه نیز مشارکت بیشتری داشته باشند. بنابراین سازمان شهروندمدار وارد امور خیریه در مواجه با جامعه هدف خود شد. در چنین فضای فکری سازمان شهروندمدار با رویکرد نوینی وارد تعامل با جامعه شد که امروزه آن را CSR یا مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی می شناسیم.
امامی عنوان می دارد: سازمان شهروندمدار سازمان قانونمداری است که قصد دارد در جامعه هدف رفتار مناسبی از خود به نمایش بگذارد تا با رضایت عمومی نفوذ محصولات خود را با هدف فروش و سودآوری بیشتر گسترش دهد. اما شخصیت های حقیقی جامعه عموما در کنار پذیرش قوانین اجتماعی، فعالیتهای داوطلبانه(کمک به فقرا و آسیب دیدگان و…) نیز دارند و اگر سازمانی بعنوان شهروند حقوقی در جامعه حاضر می شود باید در کنار پذیرش قوانین و مقررات جامعه از آن جامعه حمایت نیز نماید.
رییس انجمن مدیریت سبز ایران اضافه می کند: در چنین ساختار فکری است که نسل اول مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی شکل می گیرد. این نسل مبتنی بر این امر است که سازمانها در کنار پذیرش قوانین و مقررات جامعه باید به صورت داوطلبانه در فعالیت های خیرخواهانه حضور داشته باشند. با گذشت زمان این تفکر با چالشهایی مواجه شد. برای نمونه یک فرد حقیقی با توجه به شرایط روحی، فکری و اقتصادی خود در هر زمان که راغب بود اقدامات خیریه انجام می داد و برای سازمانها نیز این رویکرد صادق بود و آنها هر زمان که تمایل داشتند به جامعه خود در امور خیریه کمک می کردند و در زمانهایی که شرایط اقتصادی مناسبی نداشتند کار خیرخواهانه و دواطلبانه انجام نمی دادند.
امامی عنوان داشت: چنین نگرشی برای سازمان و همینطور جامعه نتیجه مطلوبی نداشت و نسل اول مسئولیت پذیری اجتماعی را با چالش هایی مواجه کرد. این نسل از CSR با دو چالش جدی این دوره خود را پشت سر گذاشت: ۱- بطور سلیقه ای و بدون هدف صورت می پذیرفت ۲- هزینه های بسیاری به سازمان تحمیل می نمود.
امامی افزود: در این شرایط نسل دوم مسئولیت پذیری اجتماعی شکل گرفت. سازمانها تجربه کردند در کنار این اقدامات خیرخواهانه می توانند برخی از مشکلات و خطاهای خود را پنهان کنند. همانگونه که شخصیت حقیقی در جامعه با رفتارهای خیرخواهانه(همانند مشارکت در مراسم های مذهبی و ملی و …) می تواند خود را مفید برای جامعه نشان دهد ولی در عین حال قانون گریزی هایی هم داشته باشد که پشت رفتار خیرخواهانه اش پنهان است. بعبارتی در نسل دوم از مسئولیت پذیری اجتماعی بجای اینکه خطاهای سازمانی در حوزه های متعددی همچون محیط زیست(انتشار آلودگی و ..) رفع گردد، تلاش می شود تا با اقدامات داوطلباانه همچون ساختن مدرسه، مسجد، پل، پارک و … سازمان برای جامعه مفید نشان داده شود و خود را حامی جامعه معرفی کند. بدین جهت این نسل از مسئولیت پذیر اجتماعی مدیریت ریسک نام گذاری شد. در نسل دوم از مسئولیت پذیری اجتماعی، امر خیرخواهانه برای سازمان پر هزینه و مشکلات سازمان نیز پا برجا ماند. نتیجه آن شد که مسئولیت پذیری اجتماعی امری بیرون از اهداف و برنامه های سازمانی معنا شد. بیشتر مواقع همان Social Responsibility Washing( مسئولیت شویی در جامعه) بود. گاها هم ضد ارزش، ضد اعتبار و ضد برند سازمان شد.
این پژوهشگر زیباشناسی برای اشکار شدن توضیحات خود این مثال را بیان می دارد: فرض نمایید سازمانی کالای بی کیفیت و آلاینده تولید می کند اما از پلنگ مازنداران و یا از فلان مراسم ملی حمایت می نماید. اینها نمونه ای از مسئولیت شویی در جامعه از سوی سازمان هستند. پس مدیریت ریسک در نسل دوم از CSR اینگونه معنا می گردد که سازمان چالشها و خطاهای خود را پش حمایت خود از جامعه پنهان می کند. اما با گذشت زمان چالشهای سازمانها با پنهان سازی حل نشد بلکه هزینه های بسیاری نیز برای سازمان در پی داشت. بدین منظور نسل سوم از مسئولیت پذیری اجتماعی مطرح شد که در این تفکر قرار بر این است که منافع اقتصادی وارد جریان اجرای مسئولیت اجتماعی سازمان شود و از مسئولیت شویی عبور شود.
وی خاطرنشان کرد: نسل اول و نسل دوم مسئولیت اجتماعی، هرگز بطور نظام مند و هدفمند همسو با برنامه های راهبردی سازمان انجام نشدند و یا هرگز به منافع سازمان گره نخوردند. در نتیجه در اجرای آن به متخصص و برنامه ریزی و هدف گذاری هم نیازی نبود. اقداماتی دلبخواهی، سلیقه ای و یا با نفوذ ارگانهای حاکمیتی جهت می یافتند.
رییس انجمن مدیریت سبز ایران افزود: در نسل سوم سازمانها به دنبال این واقعیت هستند که بتوانند مسئولیت اجتماعی را با هویت، اهداف و مشخصه های راهبردی سازمان گره بزنند ، در این شرایط مسئولیت اجتماعی در سازمان به یک محرک تبدیل خواهد شد چراکه به صورت راهبردی به این پدیده نگاه می شود. در این دوره از تفکر CSR، با یکی از فرایندهای سازمان مواجه هستیم. بدین جهت نیازمند متخصصین حوزه مسئولیت اجتماعی هستیم تا به پویایی دیگر فرایندهای سازمان کمک کند. مسئولیت پذیری اجتماعی با گذر از نسل اول و دوم به جایگاهی دست می یابد که بعنوان یکی از راهکارهای خروج از چالش و بحرانهای سازمان شناخته می شود.
وی بیان کرد: در نسل سوم سازمان و جامعه با هم شریک تجاری هستند و به یکدیگر کمک می کنند تا بتوانند موفقیت پایدار کسب کنند. بنابراین در این نسل از تفکر CSR ، مسئولیت پذیری اجتماعی یک رویکرد اقتصادی است که در مشارکت با جامعه کسب می گردد. یعنی سازمان با جامعه وارد شراکتی می شود که هر دو برنده هستند. نه اینکه یکی صرفا هزینه کند و در نتیجه قیمت تمام شده اش بالاتر رفته CSRرا مرکز هزینه قلمداد کند. و مجبور به مسئولیت وشویی نیز شود.
رییس انجمن مدیریت سبز ایران اظهار داشت: حال سوال اینجاست که مسئولیت پذیری اجتماعی با چه روشی می تواند محرک اقتصادی برای موفقیت پایدار یک سازمان باشد ، در سازمانهای شهروند مدار همانند اعضای حقیقی جامعه، شخصیتهای حقوقی نیز عضو جامعه هستند. بدین معنا که هم فرد و هم سازمان تلاش می کنند قانون مدار باشند . مزاحمتی برای جامعه نداشته باشند( مالیات و عوارض خود را پرداخت کنند). با ورود مفهوم CSR قرار بر این است که سازمان شهروندی باشد که در امور داوطلبانه و خیره حضور دارد. چراکه سازمان دارای منابع و امکانات بیشتری از یک عضو حقیقی است. هردو به نوبه خود و به میزان توانایی خود در مسائل اجتماعی مشارکت می کنند.
رییس انجمن مدیریت سبز ایران گفت: با شکل گیری نسل سوم، مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی بطور بنیادین متحول می گردد. چراکه CSR با منافع و اهداف سازمان گره زده می شود و در حوزه هایی مسئولیت می پذیرد که با منافع اقتصادی اش همسو باشد.
امامی عنوان کرد: به عنوان مثال صنعتی را در نظر آورید که صنعت آب بر محسوب می گردد و پایداری خود را در دسترسی پیوسته به آب مناسب تبیین می کند و جامعه نیز از این آب استفاده می کند . در چنین شرایطی حوزه تمرکز CSR شرکت بر آب خواهد بود. در نتیجه سازمان بطور هدفمند و نظام مند بر تامین آب با همکاری جامعه تمرکز می نماید. سازمان در راستای مسئولیت اجتماعی خود بر استفاده صحیح از آب، بازچرخانی آب و مصرف بهینه آب سرمایه گذاری می کند و مسئولیت اجتماعی می پذیرد که منافع خودش نیز در آن است.
وی بیان داشت: به همین خاطر جامعه و سازمان با یکدیگر مشارکت می کنند تا به آب مورد نظرشان برسند. در نتیجه در نسل سوم مسئولیت پذیری اجتماعی با رویکردی راهبردی روبرو هستیم که منافع اقتصادی هر دو طرف را لحاظ می کند.
امامی اظهار کرد: انجمن مدیریت سبز ایران و بنیاد توانمندسازی منابع انسانی ایران و متانول کاوه(عضو انجمن) مرکز مطالعاتی را با همکاری دکتر جمشیدی، مدیر مسئول رسانه مسئولیت اجتماعی و عضو کمیته ملی مسئولیت اجتماعی تاسیس کرده اند که کارشناسانی را برای سازمانها تربیت کنند تا بتوانند مطالعات استراتژیک را در CSR اجرایی کنند.
رییس انجمن مدیریت سبز ایران افزود: هدف از تاسیس مرکز مطالعات مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی عبارت است از:
• تربیت کارشناسان متخصص برای شرکتهاست که بتوانند مسئولیت پذیری اجتماعی را به اهداف راهبردی و اقتصادی سازمانها گره بزنند.
• ارزیابی سازمانها برای شناسائی میزان بلوغ مسئولیت پذیری اجتماعی آنان
• صدور گواهینامه مسئولیت پذیری اجتماعی شرکتی