«رسانه مسئولیت اجتماعی»- منیژه بازیار:تعریف،تبیین و بسط مفهوم مسئولیت اجتماعی در شرایطی که تلاش می شود تعاریف منحرف کننده ای از این مفهوم در راستای سود شخصی و شرکتی انجام شود می تواند به جهت دهی و تحقق مسئولیت اجتماعی در کشور کمک کند. به همین دلیل نیز«رسانه مسئولیت اجتماعی» با دکتر محمد فاضلی،جامعه شناس در این زمینه گفت وگو کرده است.
فاضلی در این زمینه گفت:مسئولیت اجتماعی شرکتی، خیریه نیست.این سوتعبیر در ایران وجود دارد که سال هاست مسئولیت اجتماعی را مترادف با امور خیریه قلمداد می کنند.در چنین شرایطی شرکتی در یک منطقه محیط زیست را تخریب می کند،گازهای آلوده کننده وارد هوا می کند،در یک منطقه محیط زیستی جاده می سازد و مجموعه ای از تخریب های محیط زیستی و اجتماعی را انجام می دهد و در عین حال با کمک نهادهای بالادستی به عنوان امور خیریه مدرسه،درمانگاه و یا مسجد می سازد.اتفاق جالبی که در این چرخه رخ می دهد این است که یک شرکت با گازهای آلوده به ریه های مردم منطقه آسیب می زند اما در همان منطقه به نام امور خیریه یک درمانگاه می سازد که مردم را مداوا کنند.این به نوعی تقلیل مسئولیت اجتماعی به امور خیریه و رشوه اجتماعی است.
این جامعه شناس ادامه داد:این رشوه اجتماعی برای سکوت است که در برخی مواقع به معامله با قدرتمندان تبدیل می شود.این نوع نگاه بیشتر صدقه دادن به ازای سودی است که یک شرکت قرار است به دست بیاورد. به همین دلیل نیز با عناوینی مانند اشتغال آفرینی و تولید با شورای شهر منطقه،شهردار و یا استاندار زد وبند می کند و برای ساکت کردن مردم یک درمانگاه یا مدرسه می سازد. بدون تردید نام این رویکرد مسئولیت اجتماعی نیست.یکی از رسالت های اصلی انجمن جامعه شناسی این است که این مسأله را روشن کند که شرکت هایی که قانون شکنی می کنند، منابع زیست محیطی را تخریب می کنند و در مقابل برخی اقدامات خیریه هم انجام می دهند در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی حرکت نمی کنند.
وی تصریح کرد: مسئولیت اجتماعی شرکتی نمادی از سطح بالاتری از عقلانیت توسعه است.مسئولیت اجتماعی از نقطه ای آغاز می شود که در مرحله نخست شرکت ها وظیفه و رسالت خود را به خوبی انجام بدهند.هدف اصلی همه شرکت ها کسب سود است.با این وجود در این زمینه باید همه استانداردها وقوانین را رعایت کند و با شفافیت و صداقت برنامه های خود را پیش ببرد.شرکت ها در راستای مسئولیت اجتماعی شرکتی می بایست به ازای منابعی که از جامعه استفاده می کنند به جامعه سود برسانند. از سوی دیگر باید کار خود را به بهترین شکل ممکن انجام بدهند.
فاضلی گفت:اگر یک شرکت پتروشیمی به دنبال تحقق مسئولیت اجتماعی است در مرحله نخست باید به تکنولوژی روز مجهز باشد،با بالاترین بهره وری تولید کند و مابه ازی منابعی که از نسل امروز و فردا می گیرد ارزشی متناسب با منابعی که دریافت کرده خلق کند.اگر یک شرکت یک میلیارد دلار هزینه از منابع اجتماعی و محیط زیست ایران دریافت می کند اما۸۰۰ میلیون دلار بهره وری دارد در راستای مسئولیت اجتماعی عمل نکرده و بلکه خسارت نیز به بار آورده است.یک شرکت در ابتدا باید تکلیف اقتصادی خود را انجام بدهد و نه اینکه با انواع رانت ها و ناکارآمدی هایی که دارد در نهایت عدم شفافیت عنوان کند در حال انجام مسئولیت های اجتماعی خود است.
وی خاطرنشان کرد:اولین مسئولیت اجتماعی هر شرکتی این است که کار خود را درست انجام بدهد و پایداری اقتصادی داشته باشد.این در حالی است که اغلب شرکت های دولتی و خصولتی در ایران پایداری اقتصادی ندارند.این شرکت ها در نهایت به مجتمع های کسب و بازتولید رانت تبدیل شده اند.البته منظور من رانت غیر مولد است و نه رانت مولد.این یک واقعیت است که رانت مولد بخشی از صنعتی شدن است که در کره جنوبی نیز وجود داشت.
فاضلی ادامه داد: مسئولیت اجتماعی شرکتی باید به بهبود زمینه کاری شرکت کمک کند.به عنوان مثال شرکت «ایکیا» در سوئد عنوان می کند در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی بیست درصد کمتر از چوب درختان در تولید محصولات خود استفاده می کند.در چنین شرایطی میزان درختانی که قطع می شود به همان اندازه کمتر می شود. از سوی دیگر این شرکت قیمت محصولات خود را با وزن کمتر بیشتر می کند تا سود بیشتری به دست بیاورد.همزمان به دولت نیز عنوان می کند کمتر درخت قطع کرده وکربن کمتری وارد محیط زیست کرده و به همین دلیل می بایست مالیات کربن کمتری پرداخت کند.به دلیل اینکه وزن کالایی که تولید کرده کمتر است در نتیجه سوخت کمتری نیز برای حمل و نقل آن به کار می رود و به همین دلیل در این زمینه نیز مسئولیت اجتماعی خود را انجام داده است.در واقع چنین شرکتی از انجام مسئولیت اجتماعی خود کسب درآمد می کند.این کسب درآمد به بهره وری و کارآمدی اقتصادی کمک می کند.
این جامعه شناس تصریح کرد:تصویب قانون برای مسئولیت اجتماعی در سیاست و اقتصاد ایران مجوز دادن به بروکرات ها و نمایندگان مجلس برای مداخله بیشتر و گرفتن نفس بخش خصوصی است.به همین دلیل در چنین فضایی اگر برای مسئولیت اجتماعی قانون تصویب شود شرایط بهتری برای سیاست گذاران و نمایندگان مجلس برای فشار بیشتر به بخش خصوصی به وجود می آید.آن چیزی که باید اتفاق بیفتد حاکمیت قانون بر عملکرد شرکت ها است.اگر حکومت قصد دارد مفهوم مسئولیت اجتماعی را بسط بدهد باید موانع کارآمدی و اثربخشی شرکت ها را از بین ببرد.این در حالی است که همین موانع ابزاری است تا شرکت ها از زیر بار مسئولیت اجتماعی خود شانه خالی کنند.
وی خاطرنشان کرد: در صورتی که برای مسئولیت اجتماعی در کشور قانون تصویب شود یک گردنه به گردنه های موجود توسط بروکرات ها و نمایندگان مجلس اضافه خواهد شد.مسئولیت اجتماعی قانون گذاری شده در شرایط فعلی به نوعی شرط گذاشتن برای ادای کار کردن و یا ادای مسئولیت درآوردن است. مسئولیت حکومت این است که موانع عملکرد شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را رفع کند،حاکمیت قانون را اعمال کند و شرایطی به وجود بیاورد که شرکت ها بهترین عملکرد خود را بروز بدهند.در غیر این صورت تصویب قانون در زمینه مسئولیت اجتماعی نه تنها مشکلی را حل نمی کند و بلکه می تواند چالش های جدیدی را نیز به وجود بیاورد.