«رسانه مسئولیت اجتماعی»-مریم شقاقی:فرو نشست زمین اصطلاحی است که اشاره به حرکت عمودی و رو به سمت پایین سطح زمین دارد و می تواند توسط فرایندهای طبیعی، فعالیت های انسانی و یا هردوی آنها رخ دهد.
نشست زمین در آبخوان های محصور و نیمه محصور که از مواد آبرفتی تحکیم نشده یا نیمه تحکیم شده تشکیل یافته باشند بیشتر دیده میشود. در اثر برداشت آب زیرزمینی و بیرون آمدن آب از منافذ امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم میگردد و هرچه بیشتر برداشت شود، تراکم مواد بیشتر خواهد بود.
نشست زمین باعث ایجاد شکافهای عمیق در سطح زمین، کج شدن لولههای چاه، خرابی ساختمانها و لوله زایی چاهها میگردد. لوله زایی به پدیدهای گفته میشود که در آن به دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده میشود.
بیلان منفی آبهای زیرزمینی کشور باعث فرونشست یک میلیون هکتار از عرصههای کشور در مناطق مختلف شدهاست. وقتی بیهیچ ضابطه و معیاری چاه عمیق و نیمهعمیق حفر میشود تا کشاورزی ناپایدار توسعه یابد، آبخوانها خالی میشود، سطح آبهای زیرزمینی پایین میرود و در نتیجه ۲۳۰دشت حاصلخیز کشور دچار بحران میشود.
این در حالی است که در سال ۱۴۰۰، سازمان اینتل لب فرونشست زمین در پیرامون تهران را همانند «بمب ساعتی» دانست و اعلام شد که تهران با سالی ۳۶ سانتیمتر، رکورددار فرونشست زمین در سراسر جهان است و افت سطح آبهای زیرزمینی تهران از چراییهای این مشکل دانسته شد.
فرونشست در ایران پنج برابر متوسط جهانی است
فرونشست زمین در ایران بیش از ۵ برابر متوسط جهانی است. ایران رتبه چهارم فرونشست در دنیا را دارد و ۲۹ استان کشور درگیر آن هستند. اینها همه آمارهایی است که خبر از بحرانیشدن وضعیت فرونشست در ایران میدهد.
پدیدهای که هر چند جهانی است و بیش از ۱۵۰ کشور با آن درگیر هستند اما در ایران رشدی فزاینده داشته و اثرات آن در چند سال اخیر به شکل فروریزش به شکل ملموس توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده است. این اتفاقات بازتابهای زیادی نیز در فضای مجازی داشته و نگرانیهای زیادی را در جامعه به وجود آورده است.
به گفته علی بیتاللهی مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تنها در استان تهران ۵۰ هزار حلقه چاه وجود دارد که گفته میشود ۴۰ هزار حلقه آن غیرمجاز است. این استخراج بیرویه منجر به فرونشست زمین شده که تبدیل به فروریزشهایی در مناطق مختلف تهران شده است.
تا جایی که موسسه تحقیقاتی اینتللب که گروه بینالمللی مشاوره اطلاعاتی است، نیز تیرماه سال گذشته با انتشار چند تصویر ماهوارهای، فرونشست زمین در اطراف تهران را بمب ساعتی بیصدا دانست که تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق محسوب میشود.
بر اساس این گزارش سالانه ۲۵ سانیمتر فرونشست زمین در برخی مناطق تهران رخ میدهد. این در حالی است که محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیر کل اقتصاد شهری ایران فرونشست زمین در تهران را روزانه ۱ میلیمتر معادل سالانه ۳۶ متر دانسته است. بنابراین طبق این آمار تهران از منظر فرونشست زمین در دنیا رکورددار است.
بیشترین خطر فرونشست نیز در مناطق غربی و جنوب غربی تهران است و به گفته دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی طبق برآوردها در شهر تهران حدود سه میلیون نفر در معرض مخاطرات ناشی از فرونشست و فروریزش زمین هستند.
رئیس سازمان زمین شناسی: ۴۰۰ دشت کشور با بحران فرونشست مواجه اند
علیرضا شهیدی رئیس سازمان زمین شناسی کشور در این باره معتقد است: در حال حاضر از ۶۰۹ دشت کشور بالغ بر ۴۰۰ دشت در منطقه بحرانی فرونشست قرار دارند.در اتحادیه اروپا میزان فرونشست ۴ میلیمتر در سال به عنوام نُرم بحرانی فرونشست شناخته میشود و این در حالی است که میانگین فرونشست در کشور ما ۶ سانتیمتر در سال است.
در برخی مناطق کشور کاهش نرخ فرونشست دیده شده است اما این مورد به معنای «مرگ آبخوان» در آن منطقه است و به این معنی است که اصلاً آبی باقی نمانده تا آن را استحصال کنیم و از این طریق نرخ فرونشست را افزایش دهیم. در نتیجه این کاهش نمیتواند نکته مثبتی باشد.
به گزارش «رسانه مسئولیت اجتماعی» شهیدی ادامه داد:نخستین نشانههای خشکسالی در ایران در اوایل دهه ۸۰ دیده شد و پیشبینی میشود که در کشور با یک خشکسالی ۳۰ ساله روبهرو باشیم؛ از شروع دوره خشکسالی تعداد چاههای غیرمجاز در کشور افزایش پیدا کرد.
در این موضوع مجلس شورای اسلامی نیز مقصر است چرا که در سال ۱۳۸۹ قانونی را تصویب کرد که در آن چاههای غیرمجاز در هر کجا کشور مجاز اعلام شدند و این مورد به افزایش تعداد چاهها کمک کرد. در حال حاضر حدود ۴۰ درصد از چاههایی که در کشور داریم غیر مجاز است؛ در واقع از حدود یک میلیون حلقه چاهی که در کشور داریم ۴۰۰ هزار چاه غیرمجاز هستند.
در همان سالهایی که تعداد چاههای غیرمجاز کشور در حال زیاد شدن بود, میزان خروجی چاهها کاهش پیدا کرده بود که این هم از نشانههای کاهش منابع آب زیرزمینی بود؛ وقتی آب نباشد جمعیت هم از منطقه مهاجرت میکند و باعث میشود تمرکز جمعیت از بین برود.
بر اساس استانداردهای جهانی کشورها مجاز هستند تا ۱۰ درصد از آبخوانهای خود برداشت کنند اما در کشور ما ۷۰ درصد از آبخوانها برداشت میشود. حالت بحران در برداشت از آبخوانها برداشت ۴۰ درصدی است که این آمار نشان میدهد ما حدود ۲ برابر بیشتر از حالت بحران از آبخوانهایمان برداشت میکنیم.
تغییر اقلیم نیز در این روند بیتاثیر نبوده و خشکسالی حاصل از تغییرات اقلیمی منجر به روی آوردن به برداشت بیشتر از آبهای زیرزمینی, از بین رفتن پوشش خاک, نابودی پوشش گیاهی و در نتیجه افزایش نرخ فرونشست شده است. پربارشی متاثر از تغییر اقلیم نیز آسیب زننده است و سیل و فرسایش خاک را به همراه دارد.
تجربه موفق کشورهای جهان برای مقابله با فرونشست زمین
پس از دههها برداشت بیرویه آبهای زیرزمینی در توکیو، این شهر با فرونشست شدیدی مواجه شد که این فرونشست سالانه در سال ۱۹۶۸ به اوج خود (۲۴سانتیمتر در سال) رسید. در واقع در آن سالها هر روز ۱،۵ میلیون متر مکعب، آب استخراج میشد. در واکنش به این معضل، دولت ژاپن برای استخراج آبهای زیرزمینی محدودیت قائل شد و این فرونشست تا دهه ۲۰۰۰ کند شد و به ۱ سانتیمتر در سال رسید.
در برخی از مناطق، فاضلاب صنعتی تصفیه شدند و از آب حاصل از آنها برای مصارف دیگر استفاده شد. در مناطقی دیگر هم به جای استفاده از آبهای زیرزمینی، آبهای روی سطح زمین بهکار گرفته شد.
شهر سنواکین کالیفرنیای آمریکا که اصلیترین صنعتشان کشاورزی است، با فرونشست ۶۰سانتیمتری زمین در سال مواجه شد که این سریعترین فرونشست در جهان است. این مشکل با تبدیل محصولات تناوبی مانند گوجهفرنگی و فلفل به محصولات دایمی تاکستان و باغهای میوه، بدتر شد. فرونشست زمین در این منطقه به زیرساختهای این شهر و سیستم لولههای آب آن صدمه زده است.
مسئولان این شهر قرار است در کاشت محصولات انتخابیشان تجدیدنظر کنند و بهجای استفاده از آبهای زیرزمینی از آبهای روی سطح زمین بهره بگیرد.
بخشهایی از شهر ویرجینیا هم دچار فرونشست زمین شده است و مسئولان این شهر هم با معرفی پروژه تصفیه آب به نام سوئیفت به این معضل واکنش نشان دادند. در این پروژه برای حفاظت بیشتر از محیطزیست، افزایش پایداری منابع آبهای زیرزمینی، بهبود شرایط خلیج چساپیک، کنترل افزایش سطح آب دریا و نفوذ آب شور برنامههای طولانیمدتی در نظر گرفته شده است.