«رسانه مسئولیت اجتماعی»- شریفه جمشیدی: در روزهای اخیر اظهارات نائیب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درباره خطر وقوع جنگ آب در کشور خبر ساز شده است.
رحمت الله نوروزی با اشاره به خشک شدن سفرههای زیرزمینی آب اظهار کرد: در ۱۰ سال آینده نه فقط در ایران بلکه در خاورمیانه با مشکلات کم آبی مواجهیم و جنگ آب خواهیم داشت.
موضوع مهم در این زمینه این است که این هشدار به چه میزان جدی است و ما از نظر وضعیت آب در کشور در چه وضعیتی قرار داریم؟
جنگ آب در خاورمیانه آغاز شده است
محققان ۶ موسسه مختلف با پشتیبانی مالی دولت هلند سیستم آب، صلح و امنیت را به شورای امنیت سازمان ملل معرفی کردند که با ترکیب کردن اطلاعات مسائل زیستمحیطی با موارد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی احتمال وقوع جنگ آب در مناطق مختلف را پیش بینی میکند.
براساس این پژوهش مناطق زیادی از آفریقا تا بنگلادش در خطر جنگ و درگیری بخاطر منابع آب هستند. نقشه منتشر شده توسط این سیستم نشان میدهد که اکثر مناطق خاورمیانه و تقریبا اکثر همسایههای ایران به نوعی با درگیری و یا جنگ آب روبرو شدهاند، به گفته محققان سیستم آب، صلح و امنیت فقط خشکسالی و کمبود منابع آبی تنها عامل این اتفاق نیست، بلکه این عامل روی مشکلات دیگر تاثیر میگذارد.
در این پژوهش که مطالعه ویژهای روی عراق و مالی انجام شده است، درباره وضع بحران آب در عراق نوشته شده است: «عراق با یک بحران چند جانبه روبرو است که میتواند پیامدهای بیشماری در سطوح بشر دوستانه، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی به همراه داشته باشد.
در تیر ماه امسال تخمین زده شد که ۲۱هزار نفر در این کشور به خاطر این مشکلات مهاجرت کردهاند. دلیل این مهاجرت کم آبی و شیوع بیماریهای مرتبط با آبهای آلوده است».
به جز این کشور تقریبا تمام مناطق افغانستان و پاکستان و بخشهایی از عربستان، یمن، مصر و … هم درگیر جنگ و درگیری آبی به دلایل مختلف هستند.
برخلاف اکثر مناطق خاورمیانه و با وجود خشکسالیهای شدید در مناطق مختلف ایران در سالهای گذشته وضعیت کشور در رابطه با جنگ آب هنوز نگران کننده نیست و تاکنون هیچ جنگ یا درگیری سر منابع آبی در ایران به وجود نیامده است.
با این حال و براساس این پژوهش با وجود این اوضاع مناسب در ایران، در آینده در چند منطقه مختلف ایران احتمال ایجاد درگیریهایی بر سر منابع آبی وجود دارد.
این مدل پیش بینی کرده است که در کل استان سیستان و بلوچستان، شهرهای اهواز، بهبهان، خرمآباد، خرمآباد، کرج، ورامین، مریوان، سردشت، پیرانشهر، ارومیه و … امکان درگیری برسر منابع آبی وجود دارد.
بحران آب در ایران؛جدی تر از همیشه
ایران در حال تجربه مشکلات جدی آب است. خشکسالیهای مکرر همراه با برداشت بیش از حد آبهای سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساختهای هیدرولیک و چاههای عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رساندهاست.
از نشانههای این وضعیت خشک شدن دریاچهها، رودخانهها و تالابها، کاهش سطح آبهای زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابانزایی و طوفان گرد و غبار بیشتر است. تهران، پایتخت و بزرگترین شهر ایران، به زودی می تواند مرکز این بحران باشد.
با خشکتر شدن زمین، کمبود آب معیشت مردم در سراسر ایران را تهدید میکند. در اوت ۲۰۱۹ برابر با مرداد ۱۳۹۸ طبق جدیدترین برآورد «مؤسسه منابع جهان» در «اطلس خطرات آبی»، ایران در رده چهارم بعد از قطر، اسرائیل و لبنان در نزدیک شدن به «روز آخر» یعنی روزی که منابع آبی در آن ممکن است به پایان برسد، قرار دارد.
به عنوان نسبتی اندازهگیری شده از «برداشت از منابع آبی» و «موجودی آب در دسترس»، سه حوضه از هفت حوضهی تحتتنش جهان در ایران قرار دارند (قم، هریرود، هیرمند).
با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد.
این گروه شامل کشورهایست که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با بالاترین راندمان و بهرهوری ممکن در مصرف آب، برای تأمین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران مشمول این گروه میباشند.
سوء مدیریت مشهود در منابع آبی ایران
منابع آب ایران بهطور جدی از ساختار نامناسب حکمرانی و مدیریت آب رنج میبرد. در بخش آب، تعدد ذینفعان و تنظیم منابع آب بهطور طبیعی با درگیریها و رقابتها همراه است.
سازمان حفاظت محیط زیست ایران قدرت سیاسی محدودی دارد و فاقد ظرفیت مورد انتظار برای اجرای مقررات جلوگیری از آسیبهای محیط زیستی است. همچنین ساختار سلسله مراتبی سیستم مدیریت آب در ایران فرصتهایی را برای فساد و ناکارآمدی جدی در تبدیل تصمیمات به عمل، ایجاد میکند.
چاهها به سرعت در حال گسترش هستند. اما دادههای سراسر کشور نشان میدهد که استخراج آب زیرزمینی در حال کاهش است. بر اساس تجزیه و تحلیل داده های ملی، ایران از آب های زیرزمینی بیشتر از آنچه که بتوان به طور طبیعی شارژ کرد، استفاده میکند.
درست همانگونه که هر سال چاههای بیشتری زمین را بهرهبرداری میکنند، دبی کلی آنها کاهش مییابد. در سراسر کشور، سطح آب زیرزمینی به طور متوسط تقریبا نیم متر در سال افت میکند.
سازمان محیط زیست سرعت استفاده از منابع آب زیرزمینی در ایران را در قیاس با استاندارد جهانی سه برابر بیشتر تخمین میزند. این برداشت بیرویه عامل خشکیدن ۲۹۷ دشت از ۶۰۰ دشت ایران میباشد.همچنین بخاطر عدم رسیدگی به شبکهٔ انتقال آب ۳۵ میلیارد مترمکعب آب در مسیر انتقال هدر میرود.
تلاش ایران برای مدرنیزه شدن، در کنار پیشرفتهای قابلتوجه در توسعه زیرساختها قبل و بعد از انقلاب ۱۳۵۷، باعث توجه کمتر به اثرات محیط زیستی طولانیمدت به دلیل تعجیل برای ساخت زیرساختها و توسعه فناوری شد.
در نتیجه این وضعیت ارتباط مهم بین توسعه و محیط زیست تا حد زیادی نادیده گرفته شد، و اجرای پروژههای زیربنایی و مهندسی بهطور جدی محیط زیست را تحت تأثیر قرار داد که اثرات منفی آن بر سلامت مردم و بر سیستمهای طبیعی مشاهده شده یا در طولانی مدت دیده خواهد شد. با وجود اثرات محیط زیستی و اقتصادی، تشنگی برای توسعه فنی و تکنولوژی سریع (بهجای توسعه پایدار) هنوز هم عامل اصلی تصمیمگیریهای توسعهای کشور است.