«رسانه مسئولیت اجتماعی»-مریم شقاقی: دهم تیر ماه بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی روز صنعت و معدن نامیده شده است. به همین دلیل اختصاص این روز فرصت مناسبی است که به مهمترین موتور محرکه اقتصاد یعنی بخش صنعت و معدن نگاهی اندیشمندانه شود چرا که این بخش به عنوان عامل مولد اشتغال پایدار در افزایش تولید ناخالص ملی و در آمد سرانه نقش بسزایی دارد.
این در حالی است که شرکت های صنعتی و معدنی به عنوان یکی از مهم ترین عوامل اجرا و تحقق مسئولیت اجتماعی شرکتی به شمار می روند. به همین دلیل رویکرد شرکت های صنعتی و معدنی نسبت به مفهوم مسئولیت اجتماعی و به وجود آوردن زمینه های تحقق آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
ایران، با در اختیار داشتن منابع و ذخایر سوختی و همچنین دیگر مواد معدنی مورد نیاز صنایع مختلف، از کشورهای غنی دنیا به شمار میآید. استخراج معادن و معدنکاری و توسعه صنعت در زمینههای گوناگون صنعتی، از دیرباز در کشور ما متداول بوده است. تاریخنگاران، نوشتهاند که مردم ایران، از اولین کسانی بودهاند که مس را استخراج و ذوب کردهاند. آثار بسیاری از حفاریهای عظیم که در بیشتر معادن ایران و بخصوص معادن سرب و مس دیده میشود. نمونههای باقیمانده از ظروف و وسایل فلزی نیز، نشانگر فعالیتهای گستردهی معدنی و صنعتی میباشد.
مسئولیت اجتماعی و شرکت های معدنی
مسئولیتهای اجتماعی در شرکتهای معدنی مجموعهای از معیارها و ارزشها است که در راستای دستیابی به استراتژی کلی مدنظر آن شرکت تعریف و برای برآورده شدن اهداف مدیریتی و عملیاتی پروژهها، تعریف و ریلگذاری میشود. واقعیت این است که در کشورهای توسعهیافته و پیشرو در حوزه معدن و صنایع معدنی، مسئولیت اجتماعی به عنوان یک اصل و تعهد در راستای رفع چالشها و مشکلات جامعه هدف، پذیرفته شده است.
به اینترتیب، هر شرکت معدنی تعهد میکند تا برای مثال در برابر «حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی»، «حفظ اصول در امور جذب نیرو و بکارگیری آنها»، «ارزشگذاری و اهمیت دادن به خواستههای جوامع محلی و مشارکت و همکاری دوجانبه با آنها» و «تولید محصول پاک و با ارزشافزوده بالا» احساس مسئولیت داشته باشد و برای تحقق این اهداف اقدامات موثر و عملیاتی انجام دهد.
با وجود اینکه، در سالهای اخیر معدنکاران شرکتهای دولتی یا خصوصی در کشور ما هم فعالیتهای ارزندهای در زمینه مسئولیتهای اجتماعی انجام دادهاند، اما این فعالیتها در مقایسه با دیگر کشورهای صاحبنام معدنی مانند استرالیا، شیلی و کانادا وسعت چندانی ندارد. معدنکاران کشور ما هنوز به اهمیت مسئولیتهای اجتماعی و شناخت و عمل به آن بهخوبی آگاه نیستند و از تاثیرات مثبت آن بر حوزههای عمومی و رونق کسبوکار خود غافل هستند.
یکی از مزایای عمل به مسئولیتهای اجتماعی در کشوری مانند ایران، تصحیح دیدگاه عمومی نسبت به این حوزه از فعالیت است. بدیهی است که اصل و موجودیت موضوع «مسئولیت اجتماعی شرکتهای معدنی» در زمره مفاهیم اخلاق کسبوکار حوزه معدن و صنایعمعدنی مطرح است و در واقع بهنوعی به نقشی که شرکتها در حوزه اجتماعی برعهده دارند، مربوط میشود.بر این اساس، شرکتها و فعالان حوزه معدن و صنایعمعدنی برای اینکه در کسبوکار خود موفق باشند، باید مسئولیت خود را در قبال محیطزیست منطقه، جامعه و تمام کسانی که تحتتاثیر فعالیتهای شرکت قرار میگیرند رعایت کنند.
بدون تردید اگر شرکتی بهمعنای واقعی کلمه به دلایل، اهداف و ضرورتهای مسئولیتهای اجتماعی خود در یک منطقه از کشور واقف باشد و متعهدانه به آن عمل کند، در سایه دستاوردهای مثبت آن، نهتنها شرکت یا سازمان مذکور، در منطقه با مشکلات و موانع زیستمحیطی، اعتراضات و کارشکنیهای جوامع محلی روبهرو نخواهد شد، بلکه جوامع محلی و شرایط محیطی منطقه زمینه را برای فعالیت شرکت معدنی با حداکثر توان عملیاتی خود فراهم خواهند کرد.
مهمترین زمینههایی که در سطح جهانی در چارچوب مسئولیتهای اجتماعی قرار میگیرند و بیشترین توجهات را به خود جلب میکنند، در حوزههایی مانند حفظ اکوسیستم منطقه، توجه به خواستههای جوامع محلی، معاشرت و همکاری دوجانبه با جوامع محلی، سرمایهگذاری مجدد درآمد حاصل از معدنکاری در منطقه و گسترش فعالیتهای معدنی در منطقه با فرهنگسازی، همیاری و همکاری مردمان محلی است.
بنابراین، انتظار میرود معدنکاران ما نیز با الگوگیری از همتایان خود در کشورهای پیشرفته معدنی در این حوزهها که جزو مهمترین چالشهای حوزه معدن بهشمار میرود، مسئولیتهای خود را جدیتر بگیرند تا شاهد شکوفایی و اجرایی شدن هرچه بیشتر مسئولیتهای اجتماعی باشیم. اما نباید نقش و مسئولیت نهادها و سازمانهای ذیربط را در تفهیم موضوع مسئولیت اجتماعی نادیده گرفت.این نهادها که دانشگاهها، وزارتخانهها و شرکتهای دولتی، شرکتهای خصوصی و خصولتی از جمله آنها بهشمار میروند، میتوانند نقش تعیینکنندهای در ترویج این مهم داشته باشند و برای تبیین اهمیت و ضرورت آن به معدنکاران و مجموعههای معدنی اقدام کنند.
مسئولیت اجتماعی حلقه مفقوده شرکت های معدنی در ایران
یکی از اهداف و محورهای مهم فعالیت شرکتهای اقتصادی در حوزه مسئولیت اجتماعی به فعالیتهای داوطلبانه برای پاسداری از محیطزیست و حفظ منابع طبیعی مربوط است.
در واقع از این طریق است که در سالهای اخیر شرکتهای اقتصادی و بهخصوص معادن در کشورهای توسعهیافته موفق شدهاند با جامعه محلی ارتباط بهتری برقرار کنند و بهجای آنکه از سوی جامعه محلی به عنوان تهدید تلقی شوند به عنوان یک فرصت برای توسعه شناخته شوند. موضوعی که در ایران به کلی به آن بیاعتنایی میشود و از همین رو اخبار مربوط به تعارض میان جامعه محلی و معدنکاران از گوشه و کنار ایران به گوش میرسد.
«توسعه» و «اشتغالزایی» از کلیدواژههای پرتکرار در ادبیات مدیران دولتی به شمار میروند. بسیاری از شرکتها و مؤسسات اقتصادی و افراد پرنفوذ وقتی قصد دارند مجوزی برای فعالیتهای اقتصادیشان به دست آورند کوشش میکنند از این دو کلید واژه بیش از اندازه استفاده کنند. کسب مجوز برای فعالیتهای معدنکاری در ایران با استفاده از همین کلیدواژهها تسهیل میشود و در بسیاری از این موارد ملاحظات محیطزیستی و اجتماعی و مسئولیتهای معدنکاران در برابر این مسایل به کلی نادیده گرفته میشود.
در این زمینه اغلب شرکتهای بزرگ و بنگاهها بزرگ اقتصادی به این مهم توجه داشته و طی یک دهه اخیر اقدامات شایستهای در زمینه حفظ محیط زیست، کاهش مصرف آب، کاهش انتشار آلایندههای جوی داشتهاند، اما در این بین میتوان گفت معادن در حداقلترین میزان ممکن نسبت به مسئولیت اجتماعی خود توجه داشته و کمتر معدنی را داریم که به این مهم توجه ویژه داشته باشد.
این شرایط در برخی از مواقع منجر به واکنشهای جوامع محلی شده و دوستداران محیط زیست نیز زنجیرههای اعتراضی را تشکیل میدهند، اقداماتی که نمونه آن را به ویژه برای معادن سنگ ساختمانی و شن و ماسه به وفور دیدهایم.