رسانه مسئولیت اجتماعی: اربعین، بینظیرترین و مهمترین رویداد ارتباطی در جهان است که به تنهایی قادر است هر نوع معادله دنیای سرمایهداری را در هم بشکند و پیشتازی تفکر مسئولیت اجتماعی باشد.
به گزارش رسانه مسئولیت اجتماعی؛ لیلا وصالی دکترای علوم ارتباطات- شاید خیلی از افراد، تجربه خوردن قهوه تلخ عربی یا چای غلیظ تیره در استکانِ تا کمر شکر را تا پیش از ایام اربعین نداشتهاند، اما به حرمت میهماننوازی مردم خونگرم عربزبان در اینسوی مرز در خوزستان ایران یا مهربانی اعراب آنسوی مرز در کشور عراق که با دلسوزی و پافشاری زیاد، زائران را به موکب خود دعوت کردهاند، با لبخند و تشکر، قدری از آن را چشیده و آموخته باشند که حتی اگر چیزی با ذائقه آنها جور نبود هم چهره خود را در هم نکشند و از عبارات منفی استفاده نکنند و درمقابل هر خدمتی، از میزبانان خود تشکر کنند.
میزبانانی که شاید یکسال از همه هزینهها و خوراک خود و خانواده خود کم کردهاند تا بتوانند در ایام اربعین حسینی پذیرای زائران باشند و حال به اصرار، افراد را به موکب خود دعوت کردهاند تا از آنان با غذا و مکان استراحت، نوشیدن چای، شستن پاها و لباسها و حتی مشتومال و پانسمان زخمها پذیرایی کنند و در مقابل، میهمانانی که آموختهاند با چند هدیه کوچک از کشور خود برای کودکان میزبان، لبخند به لب آنها و صاحبخانهای بیاورند که دلسوزانه تمام وسایل زندگیاش را رایگان در اختیار زوار قرار داده است. از رختخواب بسیار تمیز مخصوص خود و میهمانیهای مخصوص خود که شاید دستکم کمتر زنی در حالت عادی در کشور ما حاضر به انجام آن باشد گرفته تا در اختیار قرار دادن هر آنچه که خود از آنها استفاده میکنند، از سرویسهای بهداشتی خصوصی داخل منزل و توالت و حمام شخصی گرفته تا استفاده از تمام وسایل تکتک اتاقهای منزل و… و وقتی مثلا تمام پریزهای برق یک خانه را بهطور مداوم درحال شارژ تلفنهای همراه زائران دیدهاید، شاید به این فکر کرده باشید که چگونه یک خانواده معمولی و نه خیلی متمول و حتی گاه ضعیف از نظر مالی، اینهمه هزینه برای استراحت و خدمات رایگان به زائران را با دل و جان پذیرفته است یا وقتی زائران خسته و گاه بیمار، با لباسهایی خاکآلود و گلآلود وارد خانه و زندگی تمیز میزبان میشوند و از رختخواب او استفاده میکنند، مگر انسانها تا چه اندازه میتوانند دل بزرگ باشند؟!
اساسا ایام اربعین، الگوی نوینی از ارتباطات انسانی را به دنیا عرضه کرده است که در هیچیک از الگوهای تفکر سرمایهداری و اومانیستی نمیگنجد.
وقتی شما تفکر اومانیستی داشته باشید و فقط به کسب لذت خود فکر کنید، هیچگاه به جایی سفر نمیکنید که لذت آن به این اندازه با سختی همراه باشد یا هیچگاه نمیپذیرید میزبان کسانی باشید که لازم باشد بهصورت رایگان به آنها خدماترسانی کنید و بهخاطر دیگران به زحمت بیفتید و بعد از رفتن آنها مجبور باشید تمام خانه و زندگی خود را دوباره تمیز کنید و مشکلات حضور میلیونی آنها در کوچه و خیابانهای شهر و کشور خود را تحمل کنید!
اگر افرادی که دارای تفکر سرمایهداری هستند و به کسب سود و ثروت به هر قیمت فکر میکنند، با چنین موقعیتی یعنی ورود بیسابقه توریست به کشورشان مواجه شوند، مسلما سعی میکنند تا حدممکن برای کوچکترین خدمات به ایشان، آنها را مجبور به پرداخت بهایی گزاف بابت این خدمات کنند و از گوشه و کنار این خدمات هم بزنند و از این موقعیت برای کسب سود و ثروت خود استفاده کنند و دلیلی هم برای ارائه خدمات رایگان به کسی وجود ندارد. اما شما اینجا هجوم بیسابقه توریست را در کنار خدمات رایگان بیسابقه و با دل و جان میبینید! چیزی که با هیچ مقیاسی در تفکر اومانیستی لذتگرا و تفکر سرمایهداری ثروتگرا جای نمیگیرد! البته شاید بهطور محدود و بسیار کم، شاهد استثنائاتی هم بهصورت فردی و مثلا در جریان حملونقل یا در سایر زمانهای خارج از اربعین و بین کسبه این کشور نیز باشید، اما در پذیرایی گسترده از زوار اربعین، دیدن حجم عظیمی از پذیرایی مردمی از زائران با هر آنچه که در توان دارند و حتی ممکن است قابل تصور ما نباشد، در دنیا کاملا بینظیر است!
امسال در ایام اربعین حسینی ۲۲میلیون و ۱۹هزار و ۱۴۶ نفر از مردم جهان، در یک بازه کوتاه زمانی، شیعه و غیرشیعه، مسلمان و غیرمسلمان، بهصورت رایگان و بدون آنکه هزینهای بابت غذا، مکان یا بازدید از یکی از بزرگترین مکانهای مقدس شیعیان جهان بپردازند، اقامتی بهطور متوسط بین سه روز تا یک هفته در کشور جنگزده عراق داشتهاند که تمول مالی مردم آن برای همه ما مشخص است. چنین رکوردی در جهان بینظیر است و چنین خدماترسانی عمومی از جنس تلفیقی از خدمات دولتی و مردمی، نشانگر اتحاد و توافق کامل مردم و دولت عراق و اتحاد کامل آنها با دولت و مردم ایران یعنی دو کشور همسایه در یک موضوع مهم یعنی پذیرایی از زائران مرقد مطهر امام حسین علیهالسلام در ایام اربعین، بینظیرترین و مهمترین رویداد ارتباطی در جهان است که به تنهایی قادر است هر نوع معادله دنیای سرمایهداری را در هم بشکند و پیشتازی تفکر مسئولیت اجتماعی را در دنیا اثبات کند و زیبایی این تفکر را به رخ جهانیان بکشد و مدل ارتباطی جدیدی را به جهان عرضه کند که قابلیت الگوبرداری برای هر نوع ارتباطات انسانی و ارتباطات اجتماعی دارد. چیزی که با نادیدهانگاری ارتباطات عالی عاطفی و انسانی به دلیل تضاد منافع، هیچگاه در رسانههای دنیای سرمایهداری به آن پرداخته نخواهد شد. اما برای ما، سه نکته مهم در ایام اربعین مشهود است.
اول اینکه همگی میدانیم سفر اربعین در کل سفری سخت و طاقتفرسا محسوب میشود و مردم زائر، از قبل خود را از نظر فکری و امکانی برای مواجهه با مشکلات پیش رو آماده میکنند و این موضوع آمادگی فکری، تأثیر بسیار زیادی در تابآوری در مشکلات دارد.
نکته دوم، تلاش دولتها و مردم برای رفع مشکلات و پذیرایی از زائران با تمام توان است.
در واقع، در عین وجود کاستیهای مشهود، زائران این نکته را درمییابند که دولت و مردم عراق و موکبهای عراقی و ایرانی برای رفع مشکلات آنها و پذیرایی از ایشان از چیزی دریغ نمیکنند و با تمام امکانی که در اختیار دارند، برای رفع مشکلات آنها تلاش میکنند. در این بین، مسلما مشکلات بسیار و حتما کم و کاستیهایی نیز در جریان این سفر هست، اما توقعات نیز به اندازه امکانات طرف مقابل کم میشود.
نکته سوم همین افزایش تابآوری در تحمل مشکلات است. چیزی که ما بهطور معمول در سفرهای تفریحی یا در زمانهای دیگر در زندگی خود نداریم یا کمتر داریم.
دیدن خدمات و بهخصوص خدمات داوطلبانه مردمی با تمام وجود و همه مهربانیها در کنار کمتوقعی شکلگرفته در زائران اربعین با فضای معنوی موجود، باعث میشود الگوی ارتباطی این سفر با تمام مشکلاتش، از همه الگوهای ارتباطی دیگر در جهان متمایز شود.
اینجا در واقع، وجه اشتراک بین خدماتدهندگان و خدماتگیرندگان، در واژهای به نام مهربانی و احساس مسئولیت اجتماعی خلاصه میشود.
یعنی ما شاهد خدماتدهندگان و میزبانانی از جنس مسئولین دولتی و مردمی هستیم که با تمام وجود و با مهربانی، سعی میکنند مشکلات دیگران را حل، از ایشان پذیرایی و رضایتشان را جلب کنند و دریافتکنندگان خدمات از جنس مردمی که در عین سختیها و کاستیها سعی میکنند با رویکردی مهربانانه، تابآوری خود را افزایش دهند و با دولت و مردم میزبان همکاری و همراهی کنند و تابع قوانین موجود باشند. اگر این الگوی مهربانی و مسئولیت اجتماعی توأمان، در کنار سایر ویژگیهای تکمیلکننده همچون گسترش مهارتافزایی در کشورها و بهخصوص در کشور ما گسترش پیدا کند، حتما در آیندهای نه چندان دور، قادر به رفع مشکلات اساسی کشور نیز خواهیم شد، چراکه یکی از بزرگترین مشکلات در کشور ما، گسترش تفکرات سرمایهداری و اومانیستی، رشد منفعتطلبیهای فردی، نگاه خالی از مسئولیت اجتماعی و بیتوجهی به تأثیر رفتارهای اجتماعی و اقتصادی برخی افراد و بهخصوص بعضی مدیران و مسئولین در قبال مردم و جامعه است. در واقع، آنچه بیشتر موجب ناراحتی و به خشمآمدن مردم میشود، افراد یا مسئولینی هستند که مشکلات مردم و تاثیر عملکرد آنها بر زندگی مردم برایشان اهمیتی ندارد، به شیوههای درست مدیریتی توجهی ندارند، پاسخگوی مسئولیتی که بر عهده دارند نیستند و با بیمسئولیتی یا منفعتطلبیهای شخصی و گروهی مردم را دچار گرفتاری و مشکلات بسیار بهخصوص در زمینه معیشت میکنند.
اما اگر برای مردم مسلم شود که در عین همه مشکلات، مدیران بالادستی و مسئولان آنها در حال استفاده از همه توان و ظرفیتهای موجود خود برای خدماترسانی و کمک به رفع مشکلات آنها هستند و از سوی کسانی که مسئولیت رفع مشکلات ایشان را به عهده دارند احساس تبعیض و بیانصافی نکنند، تابآوری فردی و اجتماعی مردم نیز در بسیاری از مشکلات بیشتر میشود.
علاوه بر آن، اگرچه راهبردهایی همچون مهارتافزایی میتواند در کنار تفکر مسئولیت اجتماعی باعث رشد فرد و جامعه شود، اما همین مهارتآموزی در کنار تفکر اومانیستی یا سرمایهداری، میتواند صرفا افراد را به سمت مسیرهای بیشتر و بهتر برای دور زدن جامعه و کسب موقعیتهای فردی بیشتر هدایت کند. چیزی شبیه مهارتهای فردی بابک زنجانی، خاوری و طبری در ایجاد موقعیتهای اقتصادی فردی برای خود و صدمهزدن به بدنه اقتصاد جامعه و مردم.
بنابراین این موضوع از اهمیت بسیاری برخوردار است که در کنار توانمندسازی افراد و رشد مهارتهای فردی ایشان که به رفع مشکلات آنها کمک بسیاری میکند، تفکر مسئولیت اجتماعی نیز به افراد و بهخصوص کودکان آموزش داده شود تا این رشد فردی در راستای رشد جامعه و در کنار کمک به سایر همنوعان قرار بگیرد. از آنجا که آموزش بسیاری از تفکرات، بیش از آنکه از طریق کتاب و آموزشهای کلاسی میسر باشد، از طریق الگوگیری از محیط پیرامون و بهخصوص خانواده و جامعه اتفاق میافتد، بهطور مسلم میتوان گفت که قرار گرفتن در موقعیتهایی همچون ایام پیادهروی اربعین، به راحتی چنین نقشی را در ذهن افراد و کودکان ایفا میکند و پیادهروی اربعین و مراسم دهه اول محرم از این نظر بهعنوان یک مدرسه بزرگ مسئولیت اجتماعی و ارائه تصاویر متعدد در ساخت انگارههای ذهنی و کسب الگوی مسئولیت اجتماعی، یک الگوی مؤثر و بینظیر مسئولیت اجتماعی در جهان محسوب میشود که میتواند بهعنوان یک الگوی آشکار و مهم در آموزش ارتباطات انسانی و مسئولیت اجتماعی در جهان قابل استفاده و استناد باشد./ روزنامه شهروند
