«رسانه مسئولیت اجتماعی»- منیژه بازیار:ترویج و نهادینه کردن مفاهیم جدیدی مانند مسئولیت اجتماعی در عصر کنونی به صورت مستقیم به رویکرد رسانه ها ارتباط دارد.به همین دلیل نیز توجهی که رسانه های مختلف نسبت به مفهوم مسئولیت اجتماعی و دستآوردهای آن در جامعه دارند حائز اهمیت است.
این در حالی است که رسانه ها در ایران در سال های اخیر به صورت جدی به موضوع مسئولیت اجتماعی توجه نکرده اند و اگر هم توجهی صورت گرفته به صورت جدی نبوده و بلکه بیشتر مقطعی و کوتاه مدت بوده است.
در این زمینه تنها رسانه های تخصصی مانند رسانه مسئولیت اجتماعی به موضوع مسئولیت اجتماعی در کشور می پردازند که اگر چه تأثیرگذار است اما نهادینه کردن مفهوم مسئولیت اجتماعی در ایران نیازمند تبدیل مسئولیت اجتماعی به یک پاردایم فراگیر در بین رسانه ها است که تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است.
چرا مسئولیت اجتماعی در دستور کار رسانه ها قرار ندارد؟
برای پاسخ به این سوال که چرا مسئولیت اجتماعی در دستور کار رسانه ها قرار ندارد باید عنوان کرد رسانه ها هنوز در ایران از نظر تولید محتوا به مرحله ای نرسیده اند که فضای داخلی و حتی دیگر کشورهای جهان را تحت تأثیر قرار بدهد.
در اغلب موارد رسانه ها در ایران اخباری را بازنشر می کنند که توسط دیگر رسانه های داخلی و خارجی منتشر شده اند. اگر چه برخی رسانه ها در ایران در زمینه تولید محتوا نسبت به گذشته پیشرفت های قابل توجهی داشته اند.
نکته دیگر به اقتصاد رسانه در ایران باز می گردد.به هر حال رسانه ها در ایران برای بقا و ادامه فعالیت خود نیازمند پشتوانه و درآمد اقتصادی هستند.این در حالی است که در سال های اخیر رسانه ها با چالش های جدی اقتصادی مواجه بوده اند. کار به جایی رسیده که برخی رسانه ها عطای این کار را به لقایش بخشیده و رسانه خود را تعطیل کرده اند.
بی ثباتی اقتصادی و تورم به صورت مستقیم روی وضعیت اقتصادی رسانه ها تأثیر گذار بوده و به دلیل چالش های مهمی که رسانه ها برای بقای خود دارند توجه به مفاهیمی مانند مسئولیت اجتماعی در اولویت های اصلی آنها قرار ندارد.
نکته دیگر اینکه کاهش سرمایه اجتماعی و فشار معیشتی روی زندگی مردم باعث شده که اغلب اخبار منتشر شده توسط رسانه ها در ایران پیرامون حوادث تلخ و غم بار باشد و به همین دلیل رسانه ها ناخواسته در وضعیت سلبی قرار گرفته اند. در نتیجه کمتر به مفاهیمی مانند مسئولیت اجتماعی که رویکرد ایجابی دارند توجه می کنند.
عوامل دیگری مانند عدم توجه مسئولان،نهادهای تصمیم گیر و تریبون های رسمی به مفهوم مسئولیت اجتماعی در ایران نقش داشته است.
نظریه مسئولیت اجتماعی و رسانه
نکته محوری و اساسی در بحث نظریه مسئولیت اجتماعی که آن را متفاوت از هر نظریه دیگری میکند نگرانی در مورد قدرت رسانه های خبری است و اینکه چگونه میتوان این قدرت را کنترل کرد. تا کنون موضوع این بوده است که چگونه میتوان آزادی بیان را گسترش داد و چگونه میتوان بر دولت ها و حکومت ها نظارت کرد و جلوی دخالت آنها در دسترسی به اطلاعات و اخبار را گرفت.
در این نظریه پرسش این است که اگر رسانه های خبری از آزادی فراهم شده استفاده نادرست کنند چه کسی جلوی آنها را میگیرد. در واقع زیاده روی در آزادی بیان و به ویژه غیر منصفانه کار کردن و عدم رعایت اصول اخلاقی و حرفه ای در کار جمع آوری و انتشار خبر جای نگرانی هم دارد چرا که پیامدهای آن ممکن است بدتر از محدودیت آزادی بیان باشد.
کمیسیون هاچینز که مرکب از تعدادی فیلسوف، حقوقدان و شماری از برجستگان فکری و فرهنگی و با ریاست رابرت هاچینز رئیس دانشگاه شیکاگو در دهه پنجاه بود در مورد این وضعیت یعنی رسانه های خبری آزاد و در عین حال مسئولیت پذیر گزارشی ارائه کرد.
در این گزارش از شیوه ای از آزادی بیان حمایت شده است که فعالان آن به ویژه خبرنگاران و روزنامه نگاران در برابر جامعه از جهت اخلاقی و حرفه ای جوابگو هستند. توصیه هایی که این کمیسیون به حکومت، مطبوعات و عموم مردم میکند هیچ کدام از جهت قانونی الزام آور نیست، اما درحکم اظهاراتی است مبتنی بر نقد اجتماعی که هشدار دهنده برای رسانهها است و آگاهی عمومی در مورد رسانه های سالم و آزاد و در عین حال کم ضرر و بدون آسیب جدی را بالا میبرد.
نکته جالبی که در گزارش این کمیسیون دیده میشود و نظر کمیسیون را به سمت عملیاتی شدن پیش میبرد پیشنهاد تشکیل نوعی شوراهای مطبوعاتی است. این شوراها بنا به نظر این کمیسیون از شهروندان آگاه و مسئولیت پذیری تشکیل میشود که کار مطبوعات و رسانه های خبری را زیر نظر میگیرند و نسبت به رسانه های خبری واکنش نشان میدهند به گونه ای که رسانه ها بتوانند مرزهای اخلاقی و حرفه ای را بهتر رعایت کنند و از جاده انصاف و اخلاق دور نشوند.
به این ترتیب گزارش کمیسیون هاچینز در تاریخ روزنامه نگاری آمریکا از ارج و اهمیت زیادی برخوردار است گرچه یک موضع رسمی و قانونی تلقی نمی شود.
نکته محوری درنظریه مسئولیت اجتماعی، اخلاقی و حرفه ای عمل کردن رسانه ها و پرهیز از غلبه و سلطه اهداف و منافع تجاری بر کار رسانه است. بنابراین با اینکه در اصل و به جهت ریشه تاریخی این دیدگاه در آمریکا و پس از دوره جنگ جهانی مطرح شده و رونق آن در دوره جنگ سرد بوده اما به اشکال دیگری این بحث ادامه پیدا کرده است. بنابراین هر بحثی که اکنون تکیه و توجه به اصول حرفه ای و پیامدها و نتایج تجاری شدن در کار رسانه ها داشته باشد میتواند ادامه بحث مسئولیت اجتماعی رسانه ها باشد اگر چه از این نام استفاده نشود.