«رسانه مسئولیت اجتماعی»-منیژه بازیار: امروزه بسیاری از شهرداری ها در کشورهای مختلف به صورت جدی به موضوع مسئولیت اجتماعی توجه می کنند و خدمات موثری را به شهروندان ارائه می کنند.
در گذر زمان، با توسعه و ایجاد تغییرات کالبدی در شهر و در روند تحولات گوناگون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی شهرها از سویی با مباحث عمده‌ای چون رشد حاشیه‌نشینی، بروز جلوه‌های گوناگون فقر اعم از فقر مالی، استضعاف فرهنگی و بی‌عدالتی اجتماعی و شکل‌گیری واژه، ادبیات وخرده‌فرهنگ جنوب شهر و شمال شهر و تفاوت مفهومی و ماهوی فاحش نهفته در این دو واژه مواجه بود.
پدیدآمدن آسیب‌های اجتماعی با زمینه های بروز مختلف از زیاده‌خواهی و تداخل اقوام و وجود خرده‌فرهنگ‌های قومی و بومی و از سوی دیگر پدیدارشدن قرائت جدیدی از مفهوم فرهنگ شهرنشینی و لزوم پرداختن به ارتقاء سطح دانش زندگی شهری و نیز آشنایی شهروندان با حقوق و مفاهیم شهروندی و سایر مواردی از این قبیل، سبب ایجاد مطالبات و نیازهای جدید فرهنگی و اجتماعی، شهری و زیست‌محیطی گردید که این موارد باعث تغییر آهسته و نامحسوس رویکرد عملیاتی شهرداری ها از نهادی خدماتی به سوی نهادی اجتماعی و فرهنگی شد.
سیر نامحسوس و آرام این تغییرات طوری بود که در گذر زمان، این اقدامات اخلاقی و شهرونددوستانه شهرداری ها که غالباً در غیاب نهادهای متولی امر یا تعلل آن نهادها در انجام وظایف قانونی‌شان انجام می‌شد؛ اندک‌اندک به صورت وظیفه ذاتی شهرداری تلقی شد.
از سویی نیز نقطه کانونی مطالبات شهروندان در حوزه اموری که شهرداری بر حسب حس مسئولیت اجتماعی و فارغ از مسئولیت‌های قانونی و به منظور اجرایی‌شدن سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی شهرداران در گیر آن شده ، به جای نهادهای متولی، متوجه شهرداری گردیده است.
تغییر مفهوم مسئولیت اجتماعی در شهرداری ها
امروزه و در هزاره سوم، مفهوم مسئولیت اجتماعی سازمان، شامل موضوعاتی مرتبط با رفتار سازمان در محیط اجتماعی بوده و فراتر از قلمروهای صرفاً اقتصادی است که سازمانها به طور سنتی با آنها در ارتباط هستند.
وقتی زمینهای را در نظر می‌‌گیریم که به‌طور خاص، اقتصادی و سودآور نبوده؛ به عنوان نمونه ایجاد خوابگاه‌های موقت برای افراد بی‌خانمان، مساعدت به توانمندسازی زنان سرپرست خانواده، جمع‌آوری معتادان متجاهر، ایجاد مراکز فرهنگی، هنری و سپردن مدیریت این مراکز به شهروندان و اداره آنها توسط خود ساکنین محل، نشانگر آن است که شهرداری در انجام این امور، با مجموعه‌ای از حقوق و مسئولیت‌های مرتبط با جامعه‌ای که آنها را دربرگرفته است؛ روبرو شده و به مدیران خود اجازه نمی‌دهد تا تنها بر روی مدیریت اقتصادی به منظور دستیابی به اهداف خود تمرکز کنند؛ بلکه با حسی نشأت‌گرفته از حس انسان‌دوستی و با روحیه مساعدت به همنوعان بر مبنای تأکیدات دینی و اصول و معیارهای اخلاقی اقدام نمایند.
باید توجه داشت مسئولیت اجتماعی اهداف گسترده‌تری را در بر‌می‌گیرد که شامل جنبه‌های اجتماعی- اقتصادی هستند. این مفهوم فراتر از صرفاً اندیشیدن به منافع اقتصادی است؛ بلکه بهبود رفاه شهروندان جامعه را نیز شامل می‌گردد و از آن دفاع می‌نماید.
فعالیت‌های شهرداری در حوزه‌های مبارزه با تکدی‌گری، اعتیاد، توانمندسازی معلولین و زنان سرپرست خانوار، ساماندهی افراد فاقد مکان و کارتن‌خوا‌ب‌ها، دستگیری از نیازمندان و ارائه سبدهای غذایی به فقرا و ایجاد سراهای محلات، مساعدت عمرانی به بازسازی مدارس، رفع مشکلات عمرانی و تأسیساتی مساجد، کمک‌های مناسبتی به هیأت‌ها و تکایا، ورود در حوزه نشاط شهروندی و….. بخشی از اموری است که گواه این جنبه از فعالیت‌های مرتبط با مسئولیت‌های اجتماعی است که شهرداری بدون در نظرگرفتن منافع اقتصادی و تحمل‌نمودن بار هزینه‌های مالی مترتب بر این فعالیت‌ها، در کنار سایر سازمان‌های مسئول و بعضاً به نیابت از آنها در حوزه‌های ذکرشده مبادرت به آن داشته‌است.
در حقیقت می‌توان‌گفت شهرداری نه تنها از لحاظ مادی از این فعالیت‌ها منتفع نمی‌گردد؛ بلکه نیازهای مجموعه‌ای از بازیگران اجتماعی را برآورده می‌کند که به شهرداری تهران از لحاظ ساختاری وابستگی نداشته و رفع نیاز آنان توسط سایر حوزه‌ها و سازمانها باید صورت پذیرد.
رویکرد شهرداری ها در کشورهای توسعه یافته
مسئولیت اجتماعی شهرداری امروزه به یک ضرورت و حتی چالش تبدیل شده است. آخرین موضوعی که در این زمینه مطرح شد به بحران کرونا ارتباط دارد. در این بحران چند ساله مشخص شد که انزوای اجتماعی در شهرها به‌شدت زیانبار است تا جایی که مستقیما بر سطح سلامت‌عمومی و حتی میزان مرگ‌ومیر تأثیر می‌گذارد. جالب اینکه شهرداریها در این زمینه مسئول شناخته شدند درحالی‌که معمولا حوزه بهداشت متولیان مشخص دیگری دارد. شهرداریها در کشورهای توسعه‌یافته رویکردی را به‌صورت جدی به‌عهده گرفتند تا سطح سلامتی ساکنان شهر را افزایش دهند.
ساخت کتابخانه‌ها و زمینهای بازی برای جوانان تا بتوانند با همسالان خود بیشتر ارتباط برقرار کنند، ایجاد فضاهای سبز آرام و مراکز مذهبی که معمولا سالمندان بیشتر به آن توجه نشان می‌دهند و نصب نیمکت در خیابان‌های قابل پیاده‌روی که زمینهای برای ارتباطات شخصی و فرهنگی فراهم می‌کند بخشی از این طرح‌ها هستند.
شهرداریها با برعهده گرفتن مراسم‌های گوناگونی که ارتباط بین گروه‌های مردمی را برقرار می‌کند و جوامع محله‌ای را شکل می‌دهد در مقابله با زمینه‌های انزوای اجتماعی مؤثر هستند اما بعضی از فعالیت‌های شهرداریها اساسا خارج از مسئولیت قانونی آنها قرار می‌گیرد.
نمونه اقدامات شهرداری ها در کشورهای جهان
وزارت رفاه کشور «لتونی» در شمال شرقی اروپا از شهرداریها خواسته است که ارائه سطح حداقلی از خدمات اجتماعی را برعهده بگیرند. به‌عنوان مثال مراکزی برای مراقبت از افراد دچار اختلال روانی را ایجاد و مدیریت کنند. در مقابل شهردار‌ها عنوان کرده‌اند که برای ارائه این خدمات نیازمند بودجه دولتی هستند زیرا نمی‌توانند از بودجه شهری برای این کار هزینه کنند. راهی که دولت پیشنهاد کرد ایجاد صندوق مشترک میان شهرداری‌هاست تا هزینه شهر‌های کوچک از درآمد شهرداری‌های ثروتمند تامین شود؛ این کار هم مورد پذیرش شهرداریها قرار نگرفت.
حوزه دیگر فعالیت‌های اجتماعی شهرداریها مراقبت از سالمندان است. این کار در حیطه وظایف دولت قرار دارد زیرا ناشی از تغییرات سنی جمعیت است که باید در سیاست‌های کلان مورد توجه قرار گیرد. یک روش ارائه خدمات به سالمندان، به کارگیری نسل جوان جویای کار برای مراقبت از آنهاست اما این ایده در مرحله اجرا نیازمند همکاری شهرداری‌های کوچک است که اطلاعات بیشتری از جوامع محلی دارند.
در برخی تحقیقات مشخص شده است که اگر سالمند و پرستار او اهل یک محدوه کوچک مانند یک محله باشند، نتیجه پایدارتر خواهد بود و این ارتباط از طریق شهرداریها و سازمان‌های تحت نظر آنها ممکن می‌شود.
شهرداری ازمیت در ترکیه با همکاری نهادهای بین‌المللی بخشی از مشکل کودکان کار در این شهر را کاهش داده است. شهرداری‌های ترکیه از ۳ دهه پیش طرح‌هایی برای کنترل کودکان کار داشته‌اند اغلب این کودکان از روستا‌ها و مناطق کشاورزی به شهرها می‌آمدند و نوعی کارگر فصلی بودند اما بعد از ظهور داعش گروه زیادی از مهاجران که به سمت اروپا فرار می‌کردند در ترکیه ساکن شدند و بخشی از کودکانی که در خیابان‌ها به دستفروشی می‌پردازند از همین گروه هستند.
شهرداری ازمیت با همکاری یونیسف، برخی سازمان‌های خارجی و بخش اجتماعی استانداری استان قوجا‌ایلی، مراکزی با عنوان «خانه من» ایجاد کرد. کودکانی که از سوی گشت‌های شهرداری جمع‌آوری می‌شوند به این مراکز برده می‌شوند و از این طریق با خانواده آنها تماس گرفته می‌شود. با موافقت خانواده، این کودکان ساعت‌هایی در روز را در مراکز شهرداری می‌‌گذرانند و در آنجا آموزش می‌بینند. خانواده‌ها معمولا با این کار موافقت می‌کنند زیرا بیشتر کودکان آنها بی‌سواد هستند.
شهرداری یوکوهاما طرحی برای جمع‌آوری مواد غذایی و نگهداری از آنها و توزیع در میان نیازمندان را اجرا می‌کند. مواد غذایی بسته‌بندی شده در فروشگاه‌ها و انبار‌ها که نزدیک به زمان انقضا هستند، دیگر در بازار به فروش نخواهند رسید زیرا مشتریان از آنها استقبال نمی‌کنند. در خانه‌ها هم ممکن است این مواد غذایی پیدا شود. شهرداری با ساخت یک شبکه اطلاع‌رسانی و حمل‌ونقل «مواد غذایی بسته‌بندی شده که می‌توان در دمای اتاق نگهداری کرد و یک یا ۲ ماه تا تاریخ انقضای آن باقی مانده باشد» را جمع‌آوری می‌کند و با همکاری انجمن‌های محلی به خانواده‌های تک‌سرپرست یا نیازمند‌های دیگر داده می‌شود. طرح‌هایی برای انتقال غذای بسته‌بندی نشده از رستوران‌ها هم وجود داشت که کرونا مانع به نتیجه رسیدن آن شد.
شهرداری از متخصصان سلامت مواد غذایی هم برای بررسی احتمالی فاسد نبودن این غذا‌های بسته‌بندی شده استفاده می‌کند. مدرسه‌ها یکی از مراکز اصلی دریافت این کمک‌ها هستند و با نصب تابلو‌هایی نشانه‌گذاری می‌شوند. حدود یک‌چهارم شهرداری‌های ژاپن مشغول اجرای این طرح هستند و موفقیت آن تا جایی پیش رفته که به‌عنوان بخشی از برنامه کاهش تولید زباله نیز شناخته می‌شود.
