«رسانه مسئولیت اجتماعی»- احسان انصاری: در سال های اخیر فرونشست زمین در کشور در مناطق مختلف بروز کرده که مهمترین دلیل آن در حال حاضر بحران آب است. ایران جزو کشورهایی با بیشترین فرونشست زمین است، به حدی که میزان فرونشست زمین در ایران ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعه یافته است.
درحال حاضر ۳۰۰ دشت ایران دچار این بحران هستند؛ در برخی از دشتهای ایران شرایط از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچالهها قرار گرفته است، از مناطق با شرایط بحرانی میتوان به دشت کاشمر دشت کبودرآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشتهای استان کرمان، اصفهان و قزوین اشاره کرد. کاشمر با میزان فرونشست تجمعی بیش از ۳۰ سانتیمتر رکورددار فرونشست زمین در ایران است.
این در حالی است که مناطق با بیشترین میزان فرونشست به ترتیب شامل استانهای اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی، و کرمانشاه است.
استان اصفهان از دو منظر به خطرناکترین استان کشور در «فرونشست» تبدیل شده است. مطالعات زمینشناسی نشان میدهد، اگرچه استان خراسانرضوی به لحاظ بیشترین پهنه درگیر فرونشست، اول است، اما بیشترین شهرهای در معرض فرونشست، در استان اصفهان است.
ضمن آنکه باتوجه به تراکم جمعیت در شهرهای اصفهان، این استان در این زمینه حادترین استان کشور در مساله فرونشست به حساب میآید. اصفهان در دوراهی مهار فرونشست یا بروز تبعات ۴گانه این پدیده قرار دارد. مهار فرونشست از طریق کنترل کشاورزیهای آببر و پایان دعوای استانی برسر زایندهرود امکانپذیر است. درغیر اینصورت افت ارزش ملک یکی از ۴ پیامد منفی فرونشست خواهد بود.
از نظر تعداد جمعیت شهری نیز استانهای تهران، خراسانرضوی، اصفهان، البرز، کرمان و قم، هرکدام با جمعیتی بالای یک میلیون نفر در ردیف استانهای با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین، قرار دارند. استانهای دربردارنده پهنههای با خطر بالای فرونشست زمین به ترتیب گسترش شامل اصفهان، تهران، کرمان، خراسان رضوی، البرز، فارس، یزد، همدان، مرکزی، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان شرقی، زنجان، قم، اردبیل، کردستان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی، و کرمانشاه است.
بحران آب اصلیترین و مهمترین عامل فرونشست زمین است. باتوجه به کمبود بارندگیها در چندسال اخیر ایران و کم شدن آب پشت سدها، برای تأمین آب باید از آبخوانهای زیر زمینی برداشت میشد که نتیجه این عمل از بین رفتن سفره آبهای زیرزمینی و سست شدن خاک و فرونشست شد.
دلیل فرونشست این است که، در حالت تعادل طبیعی، فشار هیدرولیکی آب زیرزمینی، در منافذ آبخوان، مقداری از وزن زمین را تحمل میکند. هنگامی که آبهای زیرزمینی توسط انسان بیش از حد برداشته شود، فشارهای منافذ در آبخوان افت میکند و فشرده سازی و تراکم آبخوان رخ میدهد. هنگامی که آبخوان فشرده شود، باعث فرونشست زمین، پایین رفتن یا افت سطح زمین میشود. از عوامل تشدید کننده کمبود آب که عامل اصلی فرونشست زمین است نیز میتوان به مصرف بالای آب در شهروندان ایرانی (که میانگین مصرف آب در ایران در اوج مصرف ۳۰۰ لیتر در شبانه روز است که دو برابر میانگین جهانی است)، عدم اصلاح الگوی مصرف در صنعت کشاورزی ایران، تغییرات اقلیمی و عدم مدیریت آب اشاره کرد.
با این وجود اتفاق تکان دهنده ای که در حال رخ دادن است که تخت جمشید به عنوان یکی از میراث ارزشمند تاریخی و فرهنگی بشر با تهدید فرونشست زمین مواجه شده است.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان زیست محیطی دلیل اصلی فروچالههای اطراف نقش رستم و تخت جمشید پایین رفت سطح آب سفرههای زیرزمینی به دلیل حفر چاههای غیرمجاز و برداشت بیرویه آب است. در مطالعات اخیر از دشت مرودشت و بخشیهایی از محدوده دشت شیراز ظرف حدود ۱۵ سال اخیر، همه دشت مرودشت درگیر پدیده فرونشست شده و وسعت و سرعت آن در این دشت پیشرفت قابل توجهی داشته است.
این در حالی است که قرار بود از سال ۱۳۹۳ اجازه حفر چاه در این منطقه داده نشود. اما فعالان میراث فرهنگی می گویند همچنان برخی به حفر چاه روی می آورند و در حال حاضر حدود ۱۶ هزار چاه در دشت مرودشت وجود دارد.
تشدید پدیده خشکسالی در استان فارس در دشت تخت جمشید خود را به گونه فرو چالهها و فرو نشست زمین نشان داده است که نگرانی زیادی را برای آثار تاریخی به وجود آورده است.
در همین رابطه روزهای گذشته اخباری از فرونشست در مجموعه نقش رستم شنیده شده است. در همین رابطه علیرضا عسکری چاوردی مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید گفت: در اثر بارندگیهای اخیر، محوطه باستانی نقش رستم دچار آبگرفتگی شد و در پی آن فرونشستهای متعددی در منطقه رخ داده است.
مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید افزود: در حال حاضر تیم پایش، حفاظت و مرمت همراه با گروه باستانشناسی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این محوطه باستانی مستقر هستند و پس از تهیه گزارش علمی، برنامه ساماندهی محوطه نقش رستم آغاز خواهد شد.ی با بیان اینکه بخشی از فرونشستهای رخ داده در این محوطه باستانی مربوط به فرونشست عمومی دشت مرودشت است، اظهار کرد: بخش دیگری از مشکلات مجموعه هم به آوار گسترده باروهای خشتی نقش رستم برمیگردد که طی این بارندگیها بخش باروها و آوارهای رسوب شده باستانی دچار رانش شد.
عسکری گفت: پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بلافاصله پس از اخذ مجوز از پژوهشگاه میراثفرهنگی برنامه ساماندهی، حفاظت و مرمت نقش رستم را آغاز خواهد کرد.
علی بیتالهی، رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه تعداد زیادی از آثار تاریخی و بناهای ارزشمند کشورمان در زونهایی با خطر فرونشست زمین واقع شدهاند، گفت: در استان فارس بیشترین نرخ فروشست در محدوده مرودشت بوده و نرخ آن در این منطقه به ۱۷ سانتیمتر در سال میرسد که آثار تاریخی تخت جمشید و نقش رستم در این محدوده قرار دارد.
لازم به ذکر است استان فارس با فرونشست ۵۶ سانتیمتری در سال رکوردار فرونشست در جهان است.میانگین فرونشست در محدوده مرکزی استان فارس از منطقه مرودشت تا قیر و کارزین سالانه حدود ۶ سانتیمتر برآورد میشود. در محدوده فسا و داراب نیز در بازه زمانی ۱۰ سال گذشته، میانگین فرونشست ۳۲ سانتیمتر هم رخ داده که در کشور بیسابقه است. همچنین در منطقه ایزدخواست بین کوه و دشت شکاف ایجاد شده است و ادامه این وضعیت موجب میشود که دیگر در این زمینها امکان کشاورزی وجود نداشته باشد.
