مسئولیت اجتماعی بنگاه ها را متحول می کند

رسانه مسئولیت اجتماعی:  در کشورهای پیشرفته قدمت ۸۰ ٬ ۹۰ ساله در این حوزه دارند و برنامه ریزی در این موضوع دارند و حتی استراتژی‌های کلان کشور را بر اساس مسئولیت اجتماعی تدوین می‌کنند اما در ایران مسئولیت اجتماعی از مطالعاتی که در دانشگاه از طریق دانشجویان ارشد و دکتری انجام می شود به تدریج […]

رسانه مسئولیت اجتماعی:  در کشورهای پیشرفته قدمت ۸۰ ٬ ۹۰ ساله در این حوزه دارند و برنامه ریزی در این موضوع دارند و حتی استراتژی‌های کلان کشور را بر اساس مسئولیت اجتماعی تدوین می‌کنند اما در ایران مسئولیت اجتماعی از مطالعاتی که در دانشگاه از طریق دانشجویان ارشد و دکتری انجام می شود به تدریج وارد ادبیات مدیریتی و بدنه سازمان‌ها شد.

 این جملات را دکتر آذر صائمیان، رئیس شورای سیاسگذاری مجله مدیریت در حالی بیان کرد که معتقد است اگر مدل مسئولیت اجتماعی در سازمان ها و نهادها اجرایی شود در کمتر از سه سال به تحول اساسی می رسد. در ادامه گفت و گو ما را با وی می خوانیم:

• متولی مسئولیت اجتماعی در کشور کیست؟ و آیا برنامه مدونی در کشور درباره مسئولیت اجتماعی وجود دارد؟

اگر سابقه فعالیت های مسئولیت اجتماعی در ایران را بررسی کنیم متاسفانه سابقه زیادی در این باره نداریم. در کشورهای پیشرفته قدمت ۸۰ ٬ ۹۰ ساله در این حوزه دارند و برنامه ریزی در این موضوع دارند و حتی استراتژی‌های کلان کشور را بر اساس مسئولیت اجتماعی تدوین می کنند اما در ایران مسئولیت اجتماعی از مطالعاتی که در دانشگاه از طریق دانشجویان ارشد و دکتری انجام می شود به تدریج وارد ادبیات مدیریتی و بدنه سازمان ها شد.

صنعت نفت پیشگام در حوزه مسئولیت اجتماعی

تا جایی که من می دانم یکی از نهادهایی که قبلا در حوزه مسئولیت اجتماعی اقدام به برگزاری جایزه مسئولیت اجتماعی مدیریت کرد صنعت نفت بود که دو سه دوره این جایزه برگزار شد و توقفی داشتند. اخیرا هم شنیده ام که دوباره قرار است برگزار شود. نهادهای دیگر اگر بوده شاید به صورت مقطعی یک بار برگزار شده و ادامه پیدا نکرده است.

شاید برخی از مباحث آنقدر ضرورت و اهمیت بالای دارد که باید دستگاه های اجرایی باید ورود پیدا کنند؛ مسئولیت اجتماعی هم از همین دست مسایل است.

ما در انجمن مدیریت ایران ضرورت این کار را از چهار سال پیش احساس کردیم و متوجه شدیم که حوزه مسئولیت اجتماعی حوزه ای است که نمی توان آنرا نادیده گرفت. حوزه است که مسئولیت های مدیریتی را در بنگاه ها و شرکت های صنعتی٬ تولیدی و خدماتی تعریف می کند. در کنار آن مسئولیت های اقتصادی سازمان ها را مشخص می کند.

یک بنگاه اگر منابعی را از جامعه می گیرد مانند سرمایه های انسانی٬ منابع معدنی٬ انرژی و هر آنچه که شما به عنوان یک سازمان ازجامعه دریافت می کند٬ برای اینکه سازمان سرپا نگه داشته شود به طور حتم منجر به تولید منافع برای شما می شود. بر اساس این منافع باید بتوانید منابعی را به جامعه بازگردانید.

همیشه می گویم این یک معادله دوسویه است. سازمان منابعی را از جامعه می گیرد و منافعی را می برد آیا متقابل آن منابعی را به جامعه باز می گردانم یا این منابع برای ذینفعان خاص مانند سهامداران٬ کارکنان٬ مشتریان مخصوص سازمان است؟

رتبه بندی شرکت‌های برتر دنیا در حوزه مسئولیت اجتماعی

در رتبه بندی ۵۰۰ شرکت برتر دنیا که در مجله فورچون معرفی می شوند٬ شرکت هایی هستند که روی موضوع مسئولیت اجتماعی به شدت پایبند هستند و استراتژی‌های خود را مبتنی بر مسئولیت اجتماعی مدیریت برنامه‌ریزی کرده اند.

وقتی سازمان هایی با این رویکرد ایجاد شود شما دیگر سازمان هایی با عمر فعالیت کوتاه نمی بینید که سهامی خریداری شود که درآمدهای نجومی هم دارند اما پس از پنج سال دیگر از آن سازمان اسم و اثری نیست. در حالیکه اگر منافع آن سازمان با جامعه پیوند خورده باشد٬ پایداری اتفاق می افتد.

• مدل فعالیت‌های انجمن مدیریت ایران در حوزه مسئولیت اجتماعی چگونه است؟

امسال چهارمین سال فعالیت در حوزه مسئولیت اجتماعی در انجمن است و  مدلی که برای این حوزه در نظر گرفته ایم هر سال بازنگری و اصلاح می شود چراکه هر سال سازمان ها به بلوغ در این حوزه نزدیک می شوند.

سال اول که موضوع مسئولیت اجتماعی برای شرکت اعم از عضو انجمن و یا خارج آن توضیح داده شد خیلی از آنها اطلاع درستی از مسئولیت اجتماعی نداشتند و باید چه کارهایی انجام دهند. اما اکنون به آن بلوغ از اطلاعات در حوزه مسئولیت اجتماعی رسیده اند.

مدلی که انجمن برای مسئولیت اجتماعی در نظر گرفته است یک مدل بین‌المللی است که پس از بنچ مارک با ۱۵ مدل مطرح جهانی که روی آنها جوایز هم بود به دست آمده است و آن الگویی که می توانست در بنگاه های ما پاسخگویی مناسب را داشته باشد انتخاب و در چند محور بومی سازی شد.

هر سال هم معیارها با این بررسی ها توسعه پیدا می کند و به نظر می رسد که خروجی و پیشرفت خوبی در این حوز داشته ایم.

• محورهای مدل مسئولیت اجتماعی انجمن را توضیح می دهید؟

حوزه مسئولیت مدیریتی

یکی از محورهای اصلی این مدل مسئولیت مدیریتی است. مدیران ما در سازمان چقدر مسئولیت در قبال منابع اعم منابع فیزیکی مانند تجهیزات و ماشین آلات٬ تا منابه مالی و حتی منابع سرمایه دانشی دارند.

آیا منابع دانشی که در حقیقت اندیشه ها و دانش های همکاران سازمانی است را قیمت گذاری کرده ایم؟ تا بتوانیم برای حفظ و توسعه آن برنامه ریزی کنیم. اینها در حوزه  مدیریت مسئ>لیت اجتماعی می گنجد که چقدر مدیر سازمان به عنوان رهبر سازمان را هدایت می کند به سمت بهره گیری٬ بهره برداری و توسعه سرمایه های فکری٬ انسانی و حفاظت از منابعی که در اختیار دارد.

این یک معیار است که مدیر در راس سازمان و زیر مجموعه او را مورد ارزیابی قرار دهیم.

حوزه مسئولیت اقتصادی

حوزه بعدی مسئولیت اقتصادی است. بسیاری از چالش ها که بنگاه ها٬ نهادها٬ سازمان ها٬ بخش‌های اجرایی و شرکت‌ها اعم از خصوصی و دولتی که کالا و خدمات تولید می کنند درگیر آن هستند٬ در این بخش است.  مدتی است که در تلویزیون یک برنامه بسیار خوب به نام شفافیت معجزه می کند می بینم که نکاتی را مطرح می کند که مسئولیت اجتماعی نمود دارد.

به عنوان نمونه در اسکاتلند مدیری اگر به سفر می رود هزینه ها و میزان هزینه کرد را در آن سایت قرار می دهد تا هزینه ها به او بازگرداننده شود. مردم هم به این سایت دسترسی دارند و مطالبه گری اتفاق می افتد که ماحصل این سفر و دستاوردهای آن چه بوده است.

موضوعاتی مانند سلامت اداری که جزو چالش‌هایی است که ما در سازمان‌ها با آن مواجه هستیم. اخبار بدی در این حوزه می شنویم حاصل نبود سلامت اداری است. در حوزه مسئولیت اجتماعی و زیرشاخه مسئولیت اقتصادی ۲۰ تا ۳۰ پارامتر است که چگونه آنرا صیانت کنیم. ابزارهای اندازه گیری آن هم مشخص شده است.

حوزه مسئولیت قانونی و زیست محیطی

حوزه بعدی مسئولیت قانونی و زیست محیطی است. اینکه شرکت پس از تشکیل چقدر پایبند به مسائل قانونی است؟ در بحث مالیات و پرداخت عوارض چگونه است آیا متعهد است یا فرار می کند؟ آیا قوانینی که توسط دستگاه های ذیصلاح تدوین شده تعهد دارد؟ آیا مسایل زیست محیطی را رعایت می کند؟ این بخش زیست محیطی بیشتر به شرکت های تولید و صنعتی مانند صنایع فولاد بر می گردد.

محور مسئولیت اخلاقی

یکی دیگر از محورها مسئولیت اخلاقی است. این محور بسیار مهم است و حتی می تواند مسئولیت اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد٬ همین محور است. یک مدیر و یا کارکنان سازمان چقدر به موازین و مسئولیت اخلاقی پایبند هستند.

صداقت٬ محرمیت٬ رازداری٬ افشاگری و هر آنچه که مسئولیت اخلاقی سازمان می گنجد. در حقیقت عوامل پیش برنده اخلاقی و یا بازدارنده اخلاقی همه در این بخش می گنجد. سازمان چقدر پایبند به تعهدات اخلاقی است اندازه گیری می شود و امتیازهای خاص خود را بر اساس معیارهای مشخص شده دارد.

یک سرفصل مدیریتی در کنار ان موضوع ایجاد شده است به نام اخلاق حرفه ای. در پزشکان٬ مهندسان٬ مشاوران و حرفه مدیریت تعریف می شود. این نیز همان مسئولیت اخلاقی است که شامل صیانت از هر آنچه در سازمان مهم است می شود.

محور اقدامات بشردوستانه یا مسئولیت اقدامات بشردوستانه

آخرین محور هم اقدامات بشردوستانه یا مسئولیت اقدامات بشردوستانه است. اینکه سازمان سالانه در موارد بحران مانند سیل٬ زلزله٬ بلایای طبیعی چقدر آمادگی کمک دارد.

ما باید حتما تعریف درست از مسئولیت اجتماعی در جامعه داشته باشیم. ما یک کار میدانی انجام دادیم در بین مدیرانی که مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر داشتند درباره اینکه مسئولیت اجتماعی چیست؟ تقریبا ۸۰ درصد آنان پاسخ دادند که کمک به فقرا٬ کاهش آسیب های اجتماعی٬ کمک به زلزله زدگان٬ کاهش اعتیاد٬ حمایت از زنان سرپرست خانوار و از این دست فعالیت ها مسئولیت اجتماعی است.

اما این ۵۰۰ شرکت برتر معتقدند این اقدام بشردوستانه تنها ۱۰ درصد آیتم‌های مسئولیت اجتماعی را شامل می شود. در بررسی عملکرد این شرکت به این مهم می رسیم که بیشتر کمک های آنها در حوزه مسئولیت اقتصادی بوده است. این مدل مسئولیت اجتماعی می گوید اگر عدالت مسئولیت اقتصادی در جامعه درست انجام شده باشد اقدام بشردوستانه اصلا نیاز نیست وهمه به رفاه نسبی رسیده اند.

رتبه اقدامات بشر دوستانه ایران بسیار خوب است و جزو سه کشور اول هستیم اما در آلمان این رتبه بسیار بالاست. عجیب به نظر می رسید که چرا اینگونه است اما پس از بررسی مدل های مسئولیت اجتماعی به این رسیدیم که در کشور آلمان چون مسئولیت اقتصادی به خوبی انجام می شود عدالت اقتصادی حاصل شده است و دیگر فقری اتفاق نمی افتد که من بخواهم به اقدامات بشردوستانه ورود پیدا کنم.

تعریف واژه مسئولیت اجتماعی

• تعریف واژه مسئولیت اجتماعی در سازمان های مختلف متفاوت است و هر تشکلی که مدعی مسئولیت اجتماعی است مانند کمیته امداد و بهزیستی یک تعریف خاص خود دارد و ما به آن تعریف واحد در مسئولیت اجتماعی نرسیدیم

من می خواهم کمک کنم به کسانی که به این تعریف مشترک نرسیده اند. شما مثال خوبی زدید کمیته امداد و بهزیستی هر دو وظیفه اصلی تعریف شده در حوزه اقدام بشردوستانه دارند. یعنی شما منابعی را در کمیته امداد دارید که باید صرف اقدام بشردوستانه شود. اما مسئولیت مدیران کمیته امداد چه می شود؟ آیا برابری جنسیتی وجود دارد؟ اگر از سازمان بهزیستی منابع را شفاف در اختیار همه قرار می دهد. آیا اخلاق حرفه ای در دورن سازمان ها اتفاق می افتد؟

اخبار بدی از این سازمان ها در توزیع چادرها در مناطق سیل زده شنیدیم. اینها روزنه هایی است که مسئولیت اجتماعی را اقدام بشردوستانه تعریف می کنیم در حالیکه اقدام بشردوستانه وظیفه سازمانی این نهادهاست. باید در درون سازمان بر اساس محورهایی که گفته شد این سازمان ها مورد بررسی قرار گیرند تا ببینیم چقدر در این حوزه موفق بوده اند.

مشابه این دستگاه ها در کشورهای دیگر هم هست. در دانشگاه‌ها هم وجود دارند. ما فکر می‌کنیم مسئولیت اجتماعی تنها در حوزه بنگاه ها است ما در دو سال گذشته که جایزه مسئولیت اجتماعی مدیریت را برگزار کردیم نهادهای خیریه را آوردیم و مورد تقدیر قرار دادیم.

زمانی وظیفه سازمان اقدام بشردوستانه است اما یک زمان همان سازمانی که فعالیت اصلی آن اقدام بشردوستانه است تمام ارکان و ساختار سازمان خود را بر اساس مسئولیت اجتماعی شفاف و عملیاتی کند در این صورت نیازمند آن هستیم که همه سازمان های ما به جایی می روند و در مقابل منابع پاسخگو باشند.

• مرز بین مسئولیت اجتماعی و امور خیریه کجاست؟

هر بنگاه در هر اندازه و ساختاری باید برای تمام محورهای مسئولیت اجتماعی استراتژی تعریف کرده باشد. پرسش من این است برای سازمان هایی که در حوزه اقدام بشردوستانه بسیار هم فعال هستند منشور اخلاقی دارند و اگر دارند چقدر این منشور در بین مدیران و کارکنان اجرایی می شود. اگر اجرایی شود پس نباید هیچ موضوع خلاف مسئولیت اخلاقی در آن سازمان مشاهده کنید.

بنابراین مرز این دو موضوع کاملا مشخص است. اگر اقدام بشردوستانه در بهترین حالت رعایت شود ۱۰ درصد ارزیابی را می گیریم. اما ۹۰ درصد بقیه این است که من در سازمان رعایت الزام قانونی داشته باشم٬ مسئولیت اقتصادی با چند مولفه بسیار جدی را رعایت کنم٬ الزامات زیست محیطی را مراعات کنم.

حوزه مسئولیت اقتصادی را هر چه بیشتر سازمان ها به آن پایبند باشند و مولفه های آن مانند عدالت جنسیتی٬ سلامت اداری٬ انضباط٬ پایداری منابع انسانی و … را رعایت کند و بقیه مولفه ها را کنار بگذارد و اقدام بشردوستانه را نیز انجام ندهد شاهد تحولاتی خواهیم بود که بنگاه ها را بارور می کند.

• دخالت‌های حاکمیتی در این مساله چگونه است؟

تعادل اقتصادی به چه عواملی بستگی دارد باید به زمینه های تعادل اقتصادی پایبند باشیم و اگر بنگاه ها تلاش کنند که حوزه مسئولیت اجتماعی خود را در یک برنامه میان مدت ۵ ساله اجرایی کنند بسیاری از نابسامانی های اقتصادی که در جامعه وجود دارد جای خود را به ثبات می دهد.

چرا سرمایه گذار علاقه ای به سرمایه گذاری در حوزه صنعتی که ماندگار است٬ ندارد و علاقه به سرمایه گذاری زودبازده دارد تا در عرض کمتر از یک سال سرمایه او باز گردد. چون ما عادت به کارهای پایدار نداریم.

در مسئولیت هایی که پایداری ایجاد کند اگر اعتقاد به پایداری شرایبط داشته باشد به جای سرمایه گذاری در یک فعالیت زودبازده پر ریسک به سراغ سرمایه گذاری در صنعت می رود که پس از او پایدار بماند و بر اساس خلاقیت در محصول و چابک بودن بنگاه نسبت به رقبا پیشرفت کند.

این آسیب های جدی است که باید بر اساس مسئولیت اجتماعی ایجاد شود و شاید راه برون رفت از مشکلات کنونی اقتصادی را هم بتوان در این حوزه جستجو کرد. امنیت سرمایه گذاری جزو الزامت بنگاه هاست.

استانداردی برای مسئولیت اجتماعی

• آیا ما استانداردی مانند ایزو ۲۶۰۰۰ که در مسئوالیت اجتماعی وجود دارد٬ به صورت مدل بومی که مورد تایید همه بنگاه‌ها و سازمان‌ها اعم از دولتی و خصوصی باشد٬ داریم؟

در حال حاضر گروهی در حال مطالعه و پژوهش در این حوزه هستند که جلساتی هم با انجمن داشتند. انشالله در مراسم جایزه مسئولیت اجتماعی مدیریت که همزمان با کنفرانس فرهنگ سازمانی در اول و دوم بهمن برگزار می شود این مدل رونمایی می شود.

یک نکته وجود دارد اینکه استانداردها همیشه حداقل های بایدها و نبایدها را به ما می دهند. شرکت های بزرگ و برند دنبال تدوین استانداردهای بین المللی نیستند و همه استانداردهای کیفی مخصوص به خود را دارند. شرکت زیمنس آلمان دنبال استانداردهای کیفی خود است که حداقل خطا را داشته باشد و کمتر درگیر ضایعات مواد اولیه باشد.

اکنون درصد خطاهای شرکت های ژاپنی کمتر از یک در میلیون است در حالیکه در استانداردها تعداد خطا بسیار زیاد است به همین دلیل بازدید مستمر برای بهبود فرایند همیشه وجود دارد و باید هر سه ماه یکبار فرآیندها بازنگری شود.

• به هر حال ما باید یک فاکتور اندازه گیری داشته باشیم که بتوانیم مقایسه انجام دهیم و رتبه بندی کنیم.

بسیار نکته خوبی را گفتید. ما همزمان با جایزه مسئولیت کنفرانس فرهنگ سازمانی را برگزار می کنیم. چندی پیش بخشنامه ای از سوی سازمان امور اداری و استخدامی ابلاغ شده که در این بخشنامه که به تصویب هیات دولت رسیده٬ باید حوزه فرهنگ سازمانی در سازمان ها نهادینه کنیم و برای پیاده سازی فرهنگ سازمانی برنامه مشخص اجرایی و عملیاتی داشته باشند.

فرهنگ سازمانی یک موضوع انتزاعی است. باز مسئولیت اجتماعی قابل لمس است اما فرهنگ سازمانی چگونه باید ارزیابی و اندازه گیری شود. خوشبختانه مذاکرات هم با انجمن مدیریت شده است تا در این باره با سازمان امور استخدامی همکاری هایی داشته باشیم.

اگر ارزیابی دو وزارتخانه اعلام شود و یکی نمره عالی بگیرد و دیگری نمره متوسط٬ واکنش ها قابل حدس است. اما به نظر می رسد که ما باید آمادگی این موضوع را داشته باشیم که دو سازمان از نظر جنس٬ رفتار سازمانی٬ فرهنگ سازمانی و قدمت کاری متفاوت است.

• • پیاده سازی فرهنگ سازمانی وزارتخانه‌ها

برخی وزارتخانه ها به صورت هوشمند در ساختار٬ فرهنگ سازمانی را پیاده کرده اند اما برای دیگری به دلیل درگیری روزانه هیچ وقت فرصت تفکر برای ایجاد و ارتقا فرهنگ سازمانی نداشته اند.

این بخشنامه فرصت بسیار مغتنمی است تا سازمان ها روی حوزه فرهنگ سازمانی فعالیت کنند.

ممکن است بهترین تکنولوژی را به یک سازمان بدهند اما چون فرهنگ استفاده از آن وجود ندارد بلا استفاده می ماند و حتی از بین می رود. برای نمونه چندی پیش برای بازدید به یک بانک رفتیم در یک اتاق بزرگ که درب آن قفل بود مین فریم های بزگ گذاشته بودند و روی آن پارچه کشیده بودند. وقتی پرسیدیم گفتند برای این است که روی آن خاک ننشیند. بعد از چند سال هم آنها از رده خارج شد.

مدیریت منابع بحث فرهنگ است. فرهنگ هم از آن موارد مهم است. شما کسی را پیدا نمی کنید که بگوید بی فرهنگ هستم ما وقتی معیار اندازه گیری می گذاریم مشخص می شود.

• ارتباط شما با سازمان مدیریت صنعتی به عنوان متولی دولتی مسئولیت اجتماعی چگونه است؟

هیچ زمانی هیچ یک از دستگاه هایی که به صورت علمی فعالیت کرده اند را رقیب ندانستیم. خیلی از سازمان ها یک یا دو برنامه را اجرا می کنند. در مورد مدیریت صنعتی ارتباط خیلی خوبی با آنها داریم. در زمان مدیریت آقای محمدی در آن سازمان جلسه ای را آنها داشتیم که در این جایزه با ما همراه شوند. هر چقدر سازمان های علمی که فعالیت می کنند بیشتر باشد هدف متعالی که دنبال آن هستیم زودتر و بهتر حاصل می شود.

منبع: دانستنی آنلاین