مسئولیت اجتماعی بر مدار هم‌آفرینی اجتماعی

رسانه مسئولیت اجتماعی- سیده سمیه رضوی در دنیای امروزکه با چالش‌ها و بحران‌های متعدد اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و فرهنگی روبه‌رو هستیم،

مسئولیت اجتماعی به یکی از مسائل کلیدی تبدیل شده است. در این میان، هم‌آفرینی اجتماعی به عنوان یک رویکرد نوین و موثر برای حل مشکلات و بهبود شرایط اجتماعی، اهمیت ویژه‌ای یافته است. این مفهوم که به معنای همکاری و هم‌افزایی تمامی گروه‌ها و افراد درجامعه است، می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی عمل کند.

بنابراین در عصر جدید دیگرمسئولیت اجتماعی دیگر صرفاً یک الزام اخلاقی یا حکم دولتی نیست؛ بلکه به پروژهای جمعی تبدیل شده که نیازمند هم‌آفرینی (Co-creation) اجتماعی است.دراین نگاه، شهروندان، نهادهای مدنی، بخش خصوصی وحاکمیت نه به عنوان بازیگران جداگانه، بلکه به مثابه شبکه‌ای از ذی‌نفعان متعهد عمل می‌کنند تا راه حل‌های پایدار برای چالش‌های جامعه خلق کنند.

ازیک طرف مسئولیت اجتماعی به معنای توجه و پاسخ‌گویی فردی و جمعی نسبت به آثار و پیامدهای فعالیت‌ها و رفتارهای اجتماعی است. این مسئولیت می‌تواند شامل حوزه‌های مختلفی از جمله مسئولیت‌های فردی، شرکتی، حکومتی و حتی بین‌المللی باشد. در سطح فردی، مسئولیت اجتماعی به این معناست که افراد باید به رفاه و آسایش دیگران نیز توجه کنند و در جهت ارتقای شرایط عمومی جامعه خود گام بردارند. از سوی دیگر، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و سازمان‌ها، نقش آن‌ها را در جامعه و تاثیراتی که بر محیط زیست و جامعه دارند، شامل می‌شود.

ازطرف دیگر هم‌آفرینی اجتماعی به فرایند همکاری و هم‌افزایی میان افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مختلف اجتماعی اطلاق می‌شود که هدف آن حل مشکلات مشترک و ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی است. این فرآیند به معنای ایجاد فضایی است که در آن تمامی بخش‌های جامعه از جمله دولت، بخش خصوصی، سازمان‌های غیر دولتی، نهادهای مدنی و حتی مردم عادی به طور فعالانه درحل مسائل اجتماعی مشارکت کنند. هم‌آفرینی اجتماعی نه تنها باعث تسهیل حل مشکلات می‌شود، بلکه موجب ایجاد حس همبستگی و همکاری میان اعضای جامعه می‌شود.

ارتباط مسئولیت اجتماعی و هم‌آفرینی اجتماعی

مسئولیت اجتماعی و هم‌آفرینی اجتماعی به شدت به هم پیوسته‌اند. مسئولیت اجتماعی در واقع بستر و پیش‌نیاز هم‌آفرینی اجتماعی است، چرا که زمانی که افراد و نهادها مسئولیت خود را نسبت به جامعه به درستی احساس کنند، تمایل بیشتری برای همکاری و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی خواهند داشت. این همکاری‌ها می‌تواند در قالب‌های مختلفی مانند برگزاری کمپین‌های اجتماعی، راه‌اندازی پروژه‌های مشترک، و مشارکت در فرآیندهای تصمیم‌گیری اجتماعی بروز پیدا کند.از سوی دیگر، هم‌آفرینی اجتماعی موجب تقویت احساس مسئولیت در افراد و گروه‌ها می‌شود. زمانی که افراد در حل مشکلات جامعه مشارکت می‌کنند و آثار تلاش‌های جمعی را مشاهده می‌کنند، انگیزه آن‌ها برای ادامه مشارکت و پذیرش مسئولیت‌های بیشتر افزایش می‌یابد.

از مسئولیت فردی تا هم‌آفرینی جمعی

مسئولیت اجتماعی سنتی اغلب بر اقدامات انفرادی (مثل کمک‌های خیریه یا رعایت قوانین) متمرکز بود. اما امروزه، مسائل پیچیدهای مانند فقر، آلودگی محیط‌زیست، شکاف آموزشی و نابرابری، نیازمند همکاری چندلایه و خلاقیت جمعی هستند.
به عنوان  مثال: یک شرکت نه تنها با پرداخت مالیات مسئولیت خود را انجام میدهد، بلکه با مشارکت در طرح‌های مهارت‌آموزی مشترک با NGOs، اشتغال پایدار می‌آفریند.

 هم‌آفرینی اجتماعی:مدلی برای اثرگذاری پایدار

هم‌آفرینی اجتماعی به معنای طراحی مشترک راه حل‌ها توسط ذی‌نفعان مختلف است:

نمونه موفق: پروژه‌های «کسب‌وکارهای اجتماعی» که در آنها سودآوری اقتصادی با حل معضلاتی مانند بازیافت یا اشتغال معلولان تلفیق می‌شود.

مزایای هم‌آفرینی اجتماعی در تحقق مسئولیت اجتماعی

• تقویت همبستگی اجتماعی:همکاری‌های مشترک باعث ایجاد روحیه همبستگی و اعتماد میان اعضای جامعه می‌شود. این امر به کاهش تنش‌ها و اختلافات اجتماعی کمک می‌کند.
• حل مشکلات به شیوه‌ای جامع:بسیاری از مشکلات اجتماعی نظیر فقر، بی‌کاری، مشکلات محیط‌زیستی و… نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه هستند. هم‌آفرینی اجتماعی به ما این امکان را می‌دهد که از تمامی ظرفیت‌های موجود در جامعه برای حل این مسائل استفاده کنیم.
• افزایش آگاهی عمومی:مشارکت فعالانه در پروژه‌های اجتماعی و هم‌آفرینی‌های مختلف موجب افزایش آگاهی عمومی درباره مسائل مختلف اجتماعی می‌شود. این آگاهی می‌تواند به تغییر نگرش‌ها و رفتارها درجامعه کمک کند.
• ایجاد مدل‌های پایدار: از آنجا که هم‌آفرینی اجتماعی شامل همکاری بین نهادهای مختلف است، می‌تواند منجر به ایجاد مدل‌های پایداری شود که به طور مستمر و بلندمدت در جامعه تاثیرگذار باشند.

الزامات تحقق هم‌آفرینی مسئولانه در ایران

• شفافیت: اعتمادسازی از طریق گزارشدهی عمومی عملکرد سازمان‌ها
• آموزش: ترویج فرهنگ مشارکت از مدارس تا رسانه‌ها.
• قوانین مشوق: معافیت‌های مالیاتی برای پروژه‌های جمعی.
• فناوری: استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای هماهنگی اقدامات جمعی.

مسئولیت اجتماعی در عصرجدید، از کار نیکِ فردی به تحول آفرینی جمعی ارتقا یافته است. ایران نیز با تکیه بر سرمایه اجتماعی و خلاقیت نهادهای خودجوش می‌تواند این مدل را به فرصتی برای توسعه پایدار تبدیل کند. مسئولیت اجتماعی به عنوان یکی از ارکان اساسی جامعه بشری باید در راستای هم‌آفرینی اجتماعی قرارگیرد.

هم‌آفرینی اجتماعی نه تنها باعث حل مسائل اجتماعی می‌شود، بلکه به تقویت همکاری و همبستگی میان افراد و نهادهای مختلف در جامعه می‌انجامد. با وجود چالش‌ها و موانع موجود، با ایجاد زیرساخت‌های مناسب،آموزش و تقویت اعتماد متقابل، می‌توان فرآیندهم‌آفرینی اجتماعی را تسهیل و ازآن بهره‌برداری کرد.درنهایت، مسئولیت اجتماعی بر مدار هم‌آفرینی اجتماعی می‌تواند راه‌حلی جامع و پایدار برای حل مشکلات جامعه ارائه دهد.

 سیده سمیه رضوی-مشاور مسئولیت اجتماعی و پایداری