مسئولیت اجتماعی: در عصر حاضر مسئولیت اجتماعی به عنوان پارادایم نوین مدیریتی، از جایگاهی ارزشمند در تدوین برنامه های کلان خصوصاً برنامه های استراتژیک، طراحی سیستم های مدیریتی و … برخوردار است. رویکرد غالب در تئوری های سنتی مدیریت، بر وظیفۀ سازمان ها در کسب درآمد و حداکثرسازی سود تأکید می نماید، حال آنکه امروزه رعایت مسئولیت اجتماعی به عنوان یکی از ضروریات مدیریت مطرح می باشد. ساختار شرکت ها امروزه بسیار پیچیده تر گردیده و افراد دیگری، جدای از مالکین، در عملیات شرکت به شکل مستقیم یا غیرمستقیم تحت عنوان ذی نفعان دخیل می باشند. در چنین محیط جدیدی، علیرغم شرح آسان آن، هدف اصلی شرکت گسترده تر شده است. اگرچه به طور کلی هدف اولیه شرکت، دستیابی به عملکرد مالی مناسب مفروض است لیکن نخستین مرحله پس از آن، رعایت و پیروی از دیگر خط مشی های مسئولیت اجتماعی می باشد.
مسئولیت اجتماعی، رفتار سازمان ها و شرکت ها را فارغ از نوع فعالیت در سه موضوع سود، جامعه و محیط زیست همسو نموده و انتظار دارد تا تحصیل سود با رعایت مسائل زیست محیطی و حقوق شهروندان در جامعه همراه گردد؛ بدین ترتیب تغییر نگاه از تک بعدی به سه بعدی را در مسئولیت اجتماعی شاهد می باشیم. شرکت های پیشرو به میزان قابل توجهی در فعالیت های خود ضمن رعایت قواعد زیست محیطی به موضوع ایمنی و بهداشت محیطی کارکنان و جامعه می پردازند، در واقع از یک شرکت تبدیل به یک شهروند حقوقی متعهد می گردند. لذا موضوعات مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتی امروزه پیشگام افکار عمومی و مباحث جمعی (با ماهیتی اغلب بدبینانه) در عرصۀ جامعه است. برخی از اقداماتی که به منظور توسعۀ شرکت/سازمان، در حوزۀ زیست محیطی و ارزش های انسانی اتخاذ شده است می تواند از جمله دلایل گرایش به مسئولیت اجتماعی باشد.
ساختار مطالعه حاضر به شرح ادامه می باشد.
الف- نخست ضمن مرور ادبیات مسئولیت اجتماعی به بررسی تئوری ها، استدلال های اخلاقی و عقلایی و استانداردهای بین المللی در این زمینه می پردازد.
هدف از ارائۀ برخی تفکرات تئوری سیستم در این گزارش، تمهید راه حل های آماده در موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتی نیست، بلکه بررسی مجدد مشکلات در قالبی جدید و درک بهتر آن ها است که باور بر آن داریم که پیشتر از آن مطلع بودیم. تئوری سیستم، ظرفیت و قابلیت افراد را در بررسی موضوعات از زوایای مختلف گسترش می دهد. لیکن آنچه که مهیا نمی سازد مصون نگهداشتن افراد از “بلندپروازی های فکری” است.
از دیدگاه تئوری سیستم ها مباحث عقلی و اخلاقی مسئولیت اجتماعی شرکتی شبهه انگیز و قابل مجادله هستند. اخلاق و اصول رفتاری قادر به متحد نمودن جوامع دارای کارکرد متفاوت نیستند و سازمان ها هرگز نمی توانند قالب لازم تحت کنترل محیط خود را ایجاد نمایند به عبارتی عقلانیت ” کامل” غیر ممکن است. سازمان ها در پایه ریزی تصمیمات ملزم به در نظر گرفتن این واقعیت هستند که ما در ” جامعه ای از سیستم های ناظر” زندگی می کنیم. آن ها باید برای پاسخگویی، نظارت و پویایی بیشتر تلاش نمایند که از دیدگاه تئوری سیستم ها، پیش شرط های لازم برای یکپارچه سازی دغدغه های محیطی و اجتماعی در عملیات کسب و کار می باشند. تأکید اصلی بر روند/فرآیند می باشد نه بر نتیجه.
تئوری سیستم ها با اصرار یادآوری می کند که می بایست سیستم ارتباطی را مورد خطاب قرار داد و افراد را نباید ملامت کرد. هر سازمان باید استراتژی مسئولیت اجتماعی شرکتی خود را تدوین و به آن پایبند باشد.
ب- در ادامه به موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتی و حسابداری از دیدگاه سیستم های سنجش عملکرد، حسابداری، ممیزی و گزارش دهی مسئولیت اجتماعی شرکتی می پردازد.
گزارش مسئولیت اجتماعی شرکتی بر عدم کفایت صورت های مالی سنتی – صورت سود و زیان و ترازنامه- در تأمین اطلاعات لازم تصریح و گزارشات دیگری از جمله صورت های ارزش افزوده و گزارش های استخدامی را پیشنهاد کرده است. گروه های کاربر مشخص و نیازهای اطلاعاتی آن ها در نظر گرفته می شود تا بدین ترتیب قادر به ارزیابی عملکرد، اثربخشی و کارایی شرکت و مدیریت آن گردند. مضاف بر این، عملکرد کلی شرکت را گزارش داده و می تواند در محاسبات کارایی و بهره وری نیز مساعدت نماید. همچنین می تواند منافعی را درون “چشم انداز مناسب” تعبیه نماید، که در آن برخی موارد مربوط به ویژگی اجتماعی محصول به اعتبار ساخت آن با مساعی مشترک ذی نفعان مختلف آشکار می گردد. به علاوه گزارش شرکتی عنوان می کند که شرکت ها ملزم به تهیه گزارش های استخدامی هستند؛ که شامل اطلاعات اشتغال، پرداخت، مشارکت ها، بهره وری، برنامه ها و نیز اطلاعات مالی می باشد. همچنین ارتباط شرکت با جامعه ای که در آن فعالیت می کند و تأثیرات زیست محیطی آن بر حسب مصرف منابع طبیعی، بازسازی، بازیافت و آلودگی از اهمیت برخوردار هستند. دغدغه های اصلی نیروی کار کودکان، کار اجباری، بهداشت و ایمنی، توافق جمعی، تبعیض، شیوه های انضباطی، سیستم های پاداشی/غرامتی و مدیریتی می باشد.
این فصل نقش ایفایی حسابداری در فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکتی را مشخص می کند؛ که از طریق انتخاب تعریف گسترده ای از مسئولیت اجتماعی شرکتی مشتمل بر ابعاد اقتصادی، قانونی، اخلاقی و اختیاری آغاز می گردد. به علاوه، رهنمودها و استانداردهای گزارش دهی متعددی مورد کنکاش قرار گرفته اند که می توانند با هدف آگاه سازی ذی نفعان یا جامعه درباره فعالیت های شرکت استفاده شوند. نکته مهم این است که هیچ یک از این رویکردها از نظر قانونی الزام آور نبوده و اتخاذ آن ها توسط شرکت ها کاملاً اختیاری و داوطلبانه می باشد.
بالاخره، این فصل مفهوم پایداری و نحوه لحاظ آن در ادبیات حسابداری را به اختصار بیان می کند. پایداری با توانایی سیاره ما در حفظ حیات مرتبط می باشد؛. در واقع مفهوم بسیار پیچیده ای است که انتظار داریم یک شرکت اجتماعی مسئول، حداقل آن را در نظر بگیرد. بخش اعظمی از علاقه به پایداری از تفکر “آینده مشترک ما” نشأت می گیرد.
ج- در ادامه با تبیین مسئولیت سهامداران عمده (ارتباط میان مسئولیت اجتماعی و مالکیت، رتبه بندی اجتماعی) می پردازیم.
یکی از دلایل تأثیر مالکیت بر مسئولیت اجتماعی شرکتی، شاخص بودن سهامداران عمده در جامعه می باشد، به همین دلیل حتی اگر نتوانند مانع اتخاذ تصمیمات غیرمسئولانۀ اجتماعی توسط مدیریت شرکت خود باشند می توانند هدف کنشگران قرار گیرند. دلیل ممکن دیگر این است که سطح بالای مسئولیت اجتماعی شرکتی موجب بهبود عملکرد مالی می گردد. بنابراین مسئولیت اجتماعی شرکتی از عامل های مدیریت خوب محسوب می گردد که سهامدار عمده در پایش خویش اعمال می کند.
د- در خاتمه صندوق سرمایه گذاری اجتماعی مسئول (سابقه سازمانی، بازار، سابقه رگولاتوری، مقررات، نمایه های سرمایه گذاری، تجزیه و تحلیل سطح پورتفوی مربوط، عملکرد، شواهد بین المللی، جریان های پولی SRI) مورد بررسی قرار می گیرد.
SRI رشد سریعی را در سراسر دنیا تجربه کرده است که نشاندهندۀ هشیاری فزایندۀ سرمایه گذاران نسبت به موضوعات اجتماعی، زیست محیطی و حاکمیتی می باشد. درسال های اخیر، مسائلی همانند گرم شدن زمین، پروتکل کیوتو، حاکمیت شرکتی و سرمایه گذاری اشتراکی/اجتماعی توسط دولت ها و سرمایه گذاران به شکلی جهانی مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به آگاهی اجتماعی در حال رشد سرمایه گذاران و ارتقای محیط قانونی مناسب، انتظار می رود SRI ضمن توسعۀ هرچه بیشتر، اهمیتی به عنوان کلاس دارایی کسب نماید.
ظهور SRI، همراه با تفاوت های رفتاری میان سرمایه گذاران SRI و سرمایه گذاران متعارف (سنتی) پرسش های جالبی را به منظور تحقیق در خصوص تأمین مالی شرکت، قیمت گذاری دارایی و واسطه گری مالی مطرح نموده است. اگرچه مسئولیت اجتماعی شرکتی در راستای تمهید ارزش بالاتر برای ذی نفعان خلق گردیده است، لیکن هیچ گونه مدرک قانع کننده ای در مورد رابطۀ علیت وجود ندارد. مضافاً، تحقیق در زمینۀ نحوۀ تأثیر مسئولیت شرکتی بر هزینۀ سرمایۀ شرکت ها و تصمیمات سرمایه گذاری آن ها، حوزه ای پرثمر از تحقیقات تجربی محسوب می گردد. به علاوه، SRI پیامدهای مهمی جهت ارزش گذاری دارایی ها دارد؛ به عنوان مثال چنانچه سرمایه گذاران از یک طرف بیزاری خود را از رفتار غیراخلاقی/غیراجتماعی شرکت ابراز نمایند و از سوی دیگر مخالف ریسک پذیری استاندارد باشند، سرمایه گذاران با وجود محرز بودن مدل های ارزش گذاری دارایی ها بر بازده پایین نرخ سرمایه گذاری همچنان علاقمند به سرمایه گذاری در شرکت های اخلاقی دارند. در نهایت، ظهور SRI پرسش هایی را در خصوص واسطه گری های مالی همچون بانک ها و مدیران دارایی ها مطرح نمود./ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
