پرویز حسابی در گفت وگو با«رسانه مسئولیت اجتماعی»:
مسئولیت اجتماعی و فعالیت های اقتصادی ارتباط مستقیمی با هم دارند. این در حالی است که با رکود وضعیت اقتصادی شرکت ها در کشور مسئولیت اجتماعی شرکت ها نیز در اولویت های بعدی قرار می گیرد. اتفاقی که می تواند پیامدهای منفی در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی در جامعه به وجود بیاورد. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی این موضوع«رسانه مسئولیت اجتماعی» با پرویز حسابی عضو هیئت رییسه انجمن اقتصاد ایران گفت وگو کرده که در ادامه ماحصل این گفت وگو را می خوانید.
*مهم ترین مولفه های مسئولیت اجتماعی در ایران چیست؟
مسئولیت اجتماعی تا حدود زیادی به حقوق شهروندی و مردم باز می گردد. این در حالی است که در شرایط کنونی مردم از حقوق کافی برخودار نیستند و قانون شرکت ها و حتی قانون در زمینه های دیگر نیز به شکلی نیست که مردم بتوانند به واسطه آن مطالبات خود را محقق کنند.مسئولیت اجتماعی نوعی مسئولیت مدنی است که به سایر ارکان جامعه نیز ارتباط پیدا می کند.بنده معقتدم بی‌علاقگی، بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی افراد نسبت به مشارکت اجتماعی- سیاسی، مسئولیت‌های اجتماعی، فعالیت‌های دگرخواهانه و درگیری فعال مدنی در مسائل اجتماعی، نشانگر انسان و جامعه‌ای است که یا با مسأله‌ای اجتماعی مواجه است و یا تکامل و توسعه لازم را نیافته است. انسان به مقتضای اجتماعی بودن خود و پیوندجویی در گروه‌های اجتماعی، بدون حضور فعال در عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیره، جایگاه و مسئولیت و کارکرد خود را نمی‌یابد. انسان به مشارکت اجتماعی تمایل دارد و دارای توانایی ارائه پیشنهادات کارآمدی است. اما گاهی در یک حالت بی‌تفاوتی و فاقد مشارکت به سر می‌برد و از حق شهروندی خود استفاده نمی‌کند اهمیت موضوع زمانی آشکار می‌شود که مشخص شود چه عواملی اعم از اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و یا سیاسی بر رفتار مشارکتی مردم تأثیرگذار هستند و این عوامل چگونه زمینه انفعال را فراهم می‌کنند.
*ریشه های عدم تحقق مسئولیت اجتماعی در ایران را باید در چه زمینه ای جست و جو کرد؟
ریشه های این اتفاق بیشتر جنبه های سیاسی و اجتماعی دارد. مسئولیت اجتماعی فراتر رفتن از چارچوب حداقل الزامات قانونی است که سازمان در آن فعالیت دارد. بر این اساس، شرکتها از نقش تاریخیشان که کسب سود، پرداخت مالیات، استخدام کارکنان و تبعیت از قوانین است فراتر می‌روند و در تحقق هدف‌های اجتماعی گسترده‌تر نقش بسزایی خواهند داشت. در واقع مسئولیت اجتماعی شرکتها رویکردی متعالی به کسب و کار است که تأثیر اجتماعی‌یک سازمان بر جامعه چه داخلی و چه خارجی را مدنظر قرار می‌دهد و هدف اصلی آن گردهم آوردن تمامی بخش‌ها اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان جهت همکاری با‌یکدیگر است تا از‌یک سو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط‌زیست و از سوی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری کسب و کار گردد. باید گفت مسئولیت اجتماعی شرکتها مختص به کسب و کار‌های بزرگ و سود آورتری بیشتر آنها نیست بلکه رفتار سازمانی تمام شرکتها و سازمانها را در بر می‌گیرد. در این راستا هر چه شرکت‌های بزرگ نسبت به اصول اخلاقی و زیست محیطی خود حساس‌تر و آگاه‌تر شوند، شرکت‌های کوچکتر نیز در مراوده و تبعیت از آنها مصرتر خواهند شد که از این طریق موجبات جلب اعتماد مشتریان و جامعه را فراهم سازند و در نهایت می‌توان چنین عنوان نمود که بقاء و پایداری شرکتها بصورت روزافزونی در گرو رعایت مسئولیت‌های اجتماعی قرار گرفته است.
*مسئولیت اجتماعی در زمینه فعالیت های اقتصادی و به خصوص شرکت ها چه نقشی دارد؟
امروزه مسئولیت اجتماعی بنگاهها نه تنها بخش مهمی از ادبیات و فرهنگ مدیریت را به خود اختصاص داده است، بلکه بحث های آکادمیک مجامع حرفه ای، سازمان های غیر دولتی، مصرف کنندگان، کارکنان، تامین کنندگان، سهامداران و سرمایه گذاران شده است. اما با توسعه اقتصاد در جهان امروز خواسته های ذینفعان نسبت به سازمان ها افزایش یافته و به عنوان یکی از ارزشهای سازمانی تبدیل گردیده است و این موضوع و سایر موضوعات مرتبط به عنوان مسئولیت اجتماعی سازمانها در مقابل ذینفعان مطرح شده است، از طرف دیگر با ورود این خواسته به عنوان یکی از اجزای ارزش اقتصاد سازمانها به خودی خود، نیازمندی به ارزیابی عملکرد سازمانها را در این ارتباط بوسیله نهادهای مستقل را به همراه خواهد آورد. امروزه، مسئولیت اجتماعی شرکت ها، بخش جدایی ناپذیری از کتب و مقالات مالی اقتصادی جهان تلقی می شود و تمایل به سرمایه گذاری درشرکتهایی که اعمال و گزارشگری مسئولیت اجتماعی شرکتها دارند، در حال افزایش است.
«مسئولیت‌های اجتماعی شرکتی» بخشی از «اخلاق کسب و کار» محسوب شده و شامل «مسئولانه عمل کردن» در قبال جامعه، به ویژه با گسترش روزافزون اثرگذاری شرکتها بر محورهای تشکیل دهنده توسعه پایدار یعنی «اقتصاد»، «جامعه» و «محیط زیست» است.
*بازیگران اقتصادی در این زمینه چه نقشی دارند؟
مسئولیت اجتماعی به‌طور عمده تعهدات شرکتی یا سازمانی را در قبال محیط طبیعی و اجتماعی در برمی‌گیرد و این تعهدات را در کنار فعالیت اقتصادی بنگاه قرار می‌دهد. روح این نوع مسئولیت مبتنی بر اخلاق بوده و در کنار نفع اقتصادی، به منافع ذینفعان شرکت یا سازمان نیز توجه دارد. به انجام رسیدن این اهداف از دیدگاه مرکز جهانی توسعه پایدار کسب‌وکار آن‌قدر مهم است که بر اساس اسناد این مرکز اگر مسئولیت اجتماعی بخش خصوصی به نحو احسن صورت پذیرد کیفیت زندگی شهروندان به نحو چشمگیری بهبود پیدا می‌کند و عدم انجام آن مسلماً شرایط زندگی شهروندان را بی‌کیفیت خواهد ساخت.در شرایط اقتصاد امروز ایران با تمام آنکه دولت آن‌گونه که مورد انتظار است سهم خود را به‌طور شایسته و ملموس در فراهم آوری شرایط مناسب جهت عمل مجموعه‌های خصوصی برای انجام مسئولیت اجتماعی انجام نمی‌دهد اما در دیگر سو آنچه از مسئولیت اجتماعی از سوی بازیگران اقتصادی و بخش خصوصی هم با داشته‌های موجود انتظار است از سوی آنان عمدتاً بی‌پاسخ‌مانده است.درحالی‌که مسئولیت اجتماعی شرکتها، به‌طور سنتی به‌عنوان فعالیتی به شمار می‌رود که شرکتها به‌صورت داوطلبانه درگیر آن هستند، رشد و تأثیر گسترش مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی منجر به افزایش درخواست از دولت‌ها برای منظم کردن رفتار اجتماعی شرکتها در کشورهای متعددی شده است.
سیاستمداران حداقل سه نوع ابزار و برنامه گروهی در موضع خود دارند. یکی از آنها «برنامه‌های نظارتی» است. دیگری، «انگیزه‌های اقتصادی» و سومی، «توصیه‌ها و متقاعدسازی» است. هرچند در این بخش‌ها نیز دولت برای واداشتن بازیگران اقتصادی و بخش خصوصی به انجام نقش خود موفق نبوده است اما این‌همه بدان معنا نیست که بار از شانه بخش خصوصی خالی شود و باید مطالبه انجام مسئولیت اجتماعی در کنار سود بری این مجموعه‌های اقتصادی جریان داشته باشد و آنها منافع خود را درگرو انجام این مهم بدانند. بخشی از وظیفه مسئولیت اجتماعی که در چنین شرایطی از مجموعه‌های اقتصادی و بخش خصوصی انتظار می‌رود آن است که آنها به افزایش کیفیت محصولات و خدماتشان همت ورزند و در حوزه احترام و توجه به حقوق مصرف‌کنندگان پیشرو شوند. این‌ها در کنار اهمیت توجه به شفافیت اقتصادی و جلب اعتماد مردم به این مجموعه‌ها در به انجام رسیدن مسئولیت اجتماعی آنان نقش‌آفرین است و باید در این مسیر فراموش نکنند که با شعارهای کلیشه‌ای و تظاهر، اعتماد ذینفعان که امروزه بسیار هوشمند هستند را می‌توانند جلب کنند. این‌همه در شرایطی محقق می‌شود که هر مجموعه اقتصادی صرف‌نظر از دنبال کردن سود، باید آرمان‌های روشنی داشته باشد و این آرمان به‌منزله یک رسالت و بر دوش کشیدن وظیفه مسئولیت اجتماعی است.
