«رسانه مسئولیت اجتماعی»- احسان انصاری: مسئولیت اجتماعی شرکتی و ابعاد مختلف آن این روزها مورد توجه شرکت های مختلف در کشور قرار گرفته است. با این وجود نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد احتمال سواستفاده سیاسی برخی مدیران از بودجه اختصاص داده شده به مسئولیت اجتماعی است.
برخی کارشناسان معتقدند هزینه‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها می‌تواند برای کم کردن فشار سیاسیون بر شرکت در موارد نقض قانون توسط شرکت باشد یا مسئولان شرکت برای ارتقای جایگاه سیاسی خود منابع مالی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را در محل مورد نظر سیاسیون برای افزایش قدرت ایشان هزینه کنند. ازجمله این موارد در ایران به پول‌های کثیف مشهور است که بعضا ادعا می‌شود وارد انتخابات و ازجمله انتخابات مجلس یا انتخابات محلی همچون شورای شهر و… می‌شود.
دکتر محمد فاضلی جامعه شناس در این زمینه معتقد است:« این سوتعبیر در ایران وجود دارد که سال هاست مسئولیت اجتماعی را مترادف با امور خیریه قلمداد می کنند.در چنین شرایطی شرکتی در یک منطقه محیط زیست را تخریب می کند،گازهای آلوده کننده وارد هوا می کند،در یک منطقه محیط زیستی جاده می سازد و مجموعه ای از تخریب های محیط زیستی و اجتماعی را انجام می دهد و در عین حال با کمک نهادهای بالادستی به عنوان امور خیریه مدرسه،درمانگاه و یا مسجد می سازد.اتفاق جالبی که در این چرخه رخ می دهد این است که یک شرکت با گازهای آلوده به ریه های مردم منطقه آسیب می زند اما در همان منطقه به نام امور خیریه یک درمانگاه می سازد که مردم را مداوا کنند.این به نوعی تقلیل مسئولیت اجتماعی به امور خیریه و رشوه اجتماعی است.
این رشوه اجتماعی برای سکوت است که در برخی مواقع به معامله با قدرتمندان تبدیل می شود.این نوع نگاه بیشتر صدقه دادن به ازای سودی است که یک شرکت قرار است به دست بیاورد. به همین دلیل نیز با عناوینی مانند اشتغال آفرینی و تولید با شورای شهر منطقه،شهردار و یا استاندار زد وبند می کند و برای ساکت کردن مردم یک درمانگاه یا مدرسه می سازد. بدون تردید نام این رویکرد مسئولیت اجتماعی نیست.یکی از رسالت های اصلی انجمن جامعه شناسی این است که این مسأله را روشن کند که شرکت هایی که قانون شکنی می کنند، منابع زیست محیطی را تخریب می کنند و در مقابل برخی اقدامات خیریه هم انجام می دهند در راستای تحقق مسئولیت اجتماعی حرکت نمی کنند.
براساس گزارشی که به تازگی روزنامه فرهیختگان با نام«مسئولیت اجتماعی؛اسم رمز پول های بادآورده» منتشر کرده حوزه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران برخلاف جهان چندان شفاف نیست، به‌طوری‌که اغلب شرکت‌ها و بانک‌ها درحالی هزینه‌های تبلیغاتی زیادی برای نمایش پروژه‌های مسئولیت اجتماعی انجام می‌دهند که در صورت‌های مالی آنها خبری از اطلاعات هزینه‌کرد حوزه مسئولیت اجتماعی نیست. برای مثال در بین ۳۰ بانک و موسسه اعتباری تنها هفت بانک اقدام به انتشار اطلاعات هزینه‌های مسئولیت اجتماعی کرده‌اند. در بین ۲۳ یا ۲۴ شرکت بیمه‌ای نیز پنج شرکت بیمه‌ای اطلاعات مسئولیت اجتماعی خود را منتشر کرده‌اند. در بین شرکت‌های دولتی و غیردولتی این وضعیت به مراتب غیرشفاف‌تر است. بررسی‌های «فرهیختگان» از تعداد ۳۰۰ شرکت و هلدینگ که با احتساب شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ‌ها به چندین هزار شرکت می‌رسد، نشان می‌دهد در ۴۸ شرکت و هلدینگ و بانک‌ها مجموع هزینه‌کرد اعلام‌شده در صورت مالی برای حوزه‌های مختلف مسئولیت اجتماعی طی سال ۱۴۰۱ حدود ۹ هزار و ۵۶۶ میلیارد تومان بوده است.
فرهیختگان همچنین درباره احتمال سواستفاده از باور عمومی درباره مسئولیت اجتماعی می نویسد:« مسئولیت اجتماعی درک‌شده مساله بسیار مهمی است که کمتر مورد توجه صاحب‌نظران این حوزه قرار گرفته است. این مفهوم میزان ادراک مشتری از مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت را نشان می‌دهد. این مساله می‌تواند به دلایل مختلفی همچون اطلاع‌رسانی نامناسب شرکت درباره اقدامات مسئولانه آن به مشتریان، بی‌اعتمادی مشتری به اقدامات مسئولانه شرکت به دلیل داشتن تجربه‌های منفی گذشته از نام تجاری شرکت یا حتی بی‌اهمیتی آن نوع از اقدامات مسئولانه شرکت برای مشتری باشد. نمونه قابل تامل این وضعیت، بانک‌های زیان‌ده هستند که برای بقای خود اقدام به اضافه برداشت از بانک مرکزی می‌کنند که اتفاقا بدترین ضربه به کشور بوده و به دلیل تورمی که در نتیجه این اقدمات رخ می‌دهد، هزینه بی‌بندوباری آنها از جیب فقیرترین افراد جامعه برداشت می‌شود. این بانک‌ها شوربختانه در فقدان قوانین مربوط به مسئولیت اجتماعی اقدام به ساخت مدرسه، حمایت از محیط‌زیست و ایجاد کمپین‌های مختلف می‌کنند تا وجهه خوبی از خود به جای بگذارند. این بانک‌ها حتی به مفاهیم و مقدسات و مسائل معنوی هم رحم نکرده و برخلاف زیان‌های سنگینی که دارند، در مراسم‌های مذهبی نیز هزینه‌هایی را انجام داده و به‌عنوان مسئولیت اجتماعی در گزارش‌های خود عنوان می‌کنند».
علی ربیعی رئیس کارگروه مسئولیت اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران نیز در این زمینه معتقد است:« مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی در بخش دولتی و خصولتی به ابزار فشار نمایندگان تبدیل شده است.دولت نیز که به دنبال تدوین آیین نامه ای در این زمینه است بیشتر قصد دارد نقاط ضعف خود را در حوزه های بهداشت،آموزش و حوزه های دیگر پوشش بدهد.این در حالی است که جامعه ایران دچار تغییرات ارزشی شده و فردگرایی،استقلال و تنها زیستن در جاممعه ایران در حال افزایش است. در گذشته فقر به عنوان استثنأ شناخته می شد و به همین دلیل با طرح هایی که در این زمینه ارائه می شد تلاش می شد آسیب های ناشی از فقر در کشور از بین برود.این در حالی است که در شرایط کنونی فقر به یک قاعده اجتماعی تبدیل شده و در حدود۳۰ درصد افراد جامعه در تله فقر گرفتار شده اند.به همین دلیل در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری به مسئولیت اجتماعی فردی و گروهی در مقابل دیگران نیاز داریم.
واقعیت این است که به دلیل مدیریت دولتی و خصولتی شرکت‌ها در ایران گا‌ها از ابزار مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها برخلاف منافع سهامداران سوءاستفاده می‌شود. نمونه آن در گزارش تحقیق و تفحص مجلس از فولاد مبارکه به چشم می‌خورد. به عنوان مثال شرکت فولاد مبارکه ۵۰ همت را سال گذشته در سود انباشته برد که هزینه مسئولیت اجتماعی آن از ۸۰۰ میلیارد تومان رد نمی‌شد که بخشی از این مبلغ صرف خرید ملک برای یک بیمارستان شد.
به نظر می رسد به دلیل نداشتن یک چارچوب مشخص در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران شرکت ها تلاش می کنند براساس اساسنامه خود این خلا را پر کنند.از سوی دیگر برخلاف برخی از کشور‌ها که برای شرکت‌هایی با شرایط خاص مثل سرمایه بالا مسئولیت اجتماعی الزامی شده اما در ایران هیچ گونه الزامی وجود ندارد.
