واکاوی استاندارد ملی مسئولت اجتماعی
بر مدار مسئولیت اجتماعی

 رسانه مسئولیت اجتماعی:سیده سمیه رضوی/عضوکمیسیون تدوین استانداردملی مسئولیت اجتماعی: جهانی‌ که امروز، آن را تجربه می‌کنیم، مملو از فرصت‌ها و تهدیدهای نو و جدید است. می‌توانیم با چند برابر کردن رفتار مسئولانه گشایشی در رویایی با چالش‌های بزرگ، تاثیر واقعی بگذاریم.

بدین منظور امروزه بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌ها از طریق خود اظهاری و خود ناظری بر محور استانداردهای بین المللی تلاش می‌کنند تا در مسیر توسعه پایدار  بین سود و منافع اقتصادی کسب وکار و منافع عمومی جامعه تعادل ایجاد کنند.

دستیابی فراگیر به اهداف توسعه پایدار نیازمند به پی‌ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه در جهت ایجاد رفاه، رفع فقر و هر نوع محرومیت و تلاش برای توسعه و تعاون عمومی بین همه مردم است.

مسئولیت پذیری اجتماعی ضرورت امروز نیاز برای فردا

از آنجایی که امروزه وسعت و شدت چالش‌هایی مانند آلودگی‌های میحط زیستی، فقر، آسیب‌های اجتماعی و انواع بیماری ها به حدی است که نیاز به یک مشارکت همگانی در بخش دولتی و خصوصی را برجسته کرده است و اهمیت این موضوع آنقدر زیاد است که مسئولیت اجتماعی به یکی از کلیدواژه های مهم حکمرانی در دنیا تبدیل شده است.

در سال‌های گذشته مقوله مسئولیت اجتماعی، مفهوم واقعی خود در جامعه تبیین نکرده و به جای مفهوم اصلی مسئولیت اجتماعی، دستاوردهای آن صرفا مقوله کمک به خیریه‌ها و انجمن‌ها، ایجاد و حفظ اشتغال، فعالیت‌های حداقلی زیست محیطی (با تاثیر منفی)، تلاش برای دریافت گواهی نامه‌های مرتبط با حقوق مصرف کننده، تعالی سازمانی و مدیریت سبز که به طور کاذب نقش آفرینی کرده است.

در همین راستا علی رغم اینکه هم اکنون مقوله مسئولیت اجتماعی در وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی مختلفی مطرح شده که به ذیل این مفهوم هم سیاستگذاری کرده اند و هم  تخصیص بودجه دارند. یک ناهماهنگی مفهومی و به تبع آن نابسامانی اجرایی را شاهد بوده ایم .

عدم ادارک و فهم صحیح از مسئولیت اجتماعی نیازمند نهادینه سازی و فرهنگسازی می‌باشد و این امر بدون داشتن  نقشه راه روشن و سند بومی مسئولیت اجتماعی مسیر نخواهد بود. همین امر ضرورت تدوین استاندارد مسئولیت اجتماعی را به دنبال داشت.

تجربه‌ای از تدوین تا تصویب استاندارد ملی مسئولیت اجتماعی

موضوع استاندارد مسئولیت اجتماعی تقریبا بیش از ۷ سال یکی از دغدغه های من بود در ابتدای اردیبهشت سال ۱۳۹۹  با آقای کردونی مشاور وزیر و رییس موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی مطرح کردم و مورد استقبال قرار گرفت و در خردادماه کمیته مسئولیت اجتماعی در موسسه با  اساتید و پژوهشگران در این حوزه تشکیل شد  و موضوع استاندارد مسئولیت اجتماعی مطرح و جلسات جهت تهیه گزارش ها و مستنداتی برگزار شد.

سپس مکاتبه با سازمان ملی استاندارد صورت گرفت و اولین مکاتبه موسسه با دفتر تدوین استانداردهای ملی سازمان ملی استاندارد طی نامه شماره ۳۹۹۰۰۹۱۶۳ مورخ ۱۷/۰۳/۱۳۹۹ جهت اهمیت و ضرورت تدوین استاندارد مسئولیت اجتماعی سازمانی در کشور و اعلام آمادگی موسسه جهت تدوین استاندارد ملی مسئولیت اجتماعی بر مبنای الزامات ISO26000:2010 انجام گرفت.

با توجه به اهمیت موضوع مسئولیت اجتماعی بمنظور ایجاد پروفایل برای موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی از طریق سامانه تدوین استاندارد ملی ثبت نام انجام گردید و تمامی مستندات لازم موسسه از جمله اساسنامه، روزنامه رسمی و… در سامانه بارگذاری گردید.

جهت تایید صلاحیت اشخاص حقوقی می بایست دوره آموزشی تدوین استاندارد ملی تحت عنوان”روش اجرایی فرایند تدوین استانداردهای ملی ایران”و”استاندارد ملی ایران شماره۵ – ساختار و شیوه نگار استانداردهای ملی ایران” برگزار و اعضاء حقوقی  و دبیر تدوین گواهی دوره را اخذ کنند.

ادامه فرایند ثبت نام در سامانه تدوین استاندارد ملی ثبت و موسسه در لیست شرکت‌های تایید شده پیش نویس استانداردهای ملی ایران قرار گرفت و سپس از طریق سامانه پروفایل موسسه درخواست تدوین استاندارد مسئولیت اجتماعی بر اساس ISO26000:2010 به دبیری تدوین دکتر روزبه کردونی ثبت گردید و در جلسه کمیته برنامه‌ریزی که مورخ ۱۳/۰۷/ ۹۹ با دفاع از طرح توجیهی متولی‌گیری استانداردهای اجتماعی و تدوین استاندارد ملی مسئولیت اجتماعی موافقت گردید.

از این رو طی بررسی های بعمل آمده از سازمان بین المللی ایزو و دریافت مستندات و نحوه تدوین استاندارد ISO26000 و بر همین اساس  سعی کردیم تا نقشه راه تدوین استاندارد ملی بر همان اساس برنامه ریزی شود.

در و در طول یکسال با همکاری جمعی از نخبگان  دانشگاهی و با حضور اتاق بازرگانی ایران، اتاق تعاون ایران و اتاق اصناف ایران و نمایندگان بخش‌های دولتی که بالغ بر یکصد ساعت جلسه در ۲۵ کمیسیون های تخصصی  و ۱۰جلسه کمیسیون فنی و ۱۵جلسه کمیسیون نهایی و با رعایت چارچوب سازمان ملی استاندارد در دویست و هشتمین اجلاسیه کمیته ملی استاندارد سیستم مدیریت در ۰۱/۰۶/۱۴۰۰  استاندارد ملی مسئولیت اجتماعی و خیرهمگانی تصویب و منتشر شد.

بی شک این استاندارد گامی برای نهادینه سازی مسئولیت‌ پدیزی اجتماعی مبتنی بر کرامت انسانی، حقوق شهروندی و حمایت از سرمایه‌های انسانی، محلی و اجتماعی و تحقق حقوق بین نسلی باشد.این استاندارد به نوعی چراغ مسیر پایداری و تعالی را هم برای سازمان‌های دولتی و خصوصی و هم برای شهروندان خواهد بود.

استاندارد ملی مسئولیت اجتماعی و خیر همگانی

استاندارد «مسئولیت اجتماعی و خیر همگانی- راهنما» که برگرفته از ایزو ۲۶۰۰۰ استاندارد بین‌المللی با رعایت مقتضیات بومی  منطقه ای و الزامات قانونی  و موازین دینی و شرعی و همچنین چارچوب نظام حقوقی ملی و منطبق با اصول بنیادین حقوق بشر تفسیر و بیانیه­ های گام دوم انقلاب جمهوری اسلامی استفاده شده است. استاندارد فوق، راهنمایی­ درمورد اصول اساسی مسئولیت اجتماعی،به رسمیت شناختن مسئولیت اجتماعی ومشارکت ذی­نفعان، موضوعات اصلی و مسائل مرتبط با مسئولیت اجتماعی و راه­ های نهادینه­ سازی رفتار مسئولیت اجتماعی در یک حوزه سازمان را فراهم می­ آورد همچنین این استاندارد بر اهمیت نتایج و بهبود عملکرد در امر مسئولیت اجتماعی تأکید دارد.

• مد نظر قراردادن استاندارد مسئولیت اجتماعی و خیر همگانی برای سازمان­ های دولتی، همانند سایر سازمان ها و شرکت ها تاکید شده است
• راهنما به هیچ وجه به دنبال جایگزینی یا تغییر قوانین دولت­ها نیست.
• این استاندارد، به مثابه راهنمایی برای استفاده کاربران فراهم آمده و برای صدور گواهینامه تدوین نشده است.

تشریح کلی بندهای استاندارد ملی

این استاندارد شامل  ۷ بند اصلی تدوین گردید که مطابق با استاندارد بین اللملی به شرح ذیل تدوین گردیده :

• بند۱هدف ودامنه کاربرد: هدف از تدوین این استاندارد، ارائه راهنمایی هایی برای تمامی سازمان های خصوصی، دولتی، تعاونی و نهادهای عمومی و بخش های غیرانتفاعی اعم از کوچک یا بزرگ آن هم بدون توجه به اندازه و محل فعالیت آنها می‏باشد.
• بند ۲ اصطلاحات و تعاریف: تعیین و ارائه‏ تعریفی از واژگان کلیدی که برای درک مسئولیت اجتماعی و به­ کارگیری این استاندارد، اهمیت اساسی دارند.
• بند۳ درک مسئولیت اجتماعی:تشریح عوامل و شرایط مهمی که متأثر از توسعه مسئولیت اجتماعی هستند و به طور مستمر بر ماهیت و شیوه‏ اجرای آن تأثیرگذارند. این بند همچنین به تشریح مفهوم و معنای مسئولیت اجتماعی، معنای آن و نحوه اِعمال آن در سازمان ­ها می­ پردازد و همچینن این بند به عنوان راهنما برای سازمان­ های خصوصی، دولتی، تعاونی و نهادهای عمومی و بخش‌های غیرانتفاعی و خرد،کوچک و متوسط قابل استفاده است. در این بند از استاندارد به نقش دولت و مسئولیت اجتماعی می پردازد و مهمترین بخش دراین استاندارد بند ۳-۴ تاکید جدی برای نقش دولت و مسئولیت اجتماعی شده است این استاندارد نمی ­تواند وظیفه‏ دولت را در اقدام برای تامین منافع عمومی، جایگزین و تعویض کند و یا به هر نحوی آن را تغییر دهد. دولت­ ها می­ توانند به روش­ های گوناگون مانند شناخت و ترویج مسئولیت اجتماعی همانند مشوق هایی برای سازمان ها و نهادها در پیشرفت عملکرد اجتماعی مسئولانه خود اقدام نمایند.ترویج و ارتقای مسئولیت اجتماعی نمی­ تواند جایگزینی برای انجام صحیح وظایف دولت و ایفای مسئولیت­ های آن باشد.
• بند ۴ اصول مسئولیت اجتماعی: معرفی و توضیح اصول مسئولیت اجتماعی
• بند۵ به رسمیت شناختن مسئولیت اجتماعی و مشارکت ذی­نفعان: بررسی دو اقدام اساسی مسئولیت اجتماعی شامل۱)به رسمیت شناختن مسئولیت ­های اجتماعی سازمان و ۲) شناسایی و فراهم ­آوری مشارکت با ذی­نفعان. این بند، ارائه‏ دهنده‏ راهنما در مورد رابطه بین سازمان، ذی‏نفعان و جامعه در به رسمیت شناختن موضوعات اصلی و مسائل مربوط به مسئولیت اجتماعی و حوزه نفوذ سازمان است.

• بند ۶راهنمایی درباره موضوعات اصلی مسئولیت اجتماعی:تشریح موضوعات اصلی و مسائل مرتبط به مسئولیت اجتماعی برای هر موضوع اصلی، اطلاعاتی در زمینه‏ دامنه کاربرد و رابطه آن با مسئولیت اجتماعی، اصول و ملاحظات مرتبط ، اقدام‌ها و تجربیات مرتبط، ارائه شده است.برای تعیین دامنه شمول مسئولیت اجتماعی، شناسایی مسائل مرتبط با آن و اولویت ­بندی آنها، بهتر است یک سازمان، موضوعات اصلی زیر را مدنظر قرار دهد :

حکمرانی سازمانی؛

 حقوق بشر؛

 رویه­ های مرتبط با نیروی کار؛

  محیط زیست؛

   رویه­های کاریِ منصفانه ؛

         مسائل مربوط به مصرف­کننده؛

  جلب مشارکت و توسعه جامعه محلی.

موضوع اصلی: حکمرانی سازمانی 

۶-۳موضوع اصلی: حقوق بشر     

۶-۳-۳مسئله ۱: ارزیابی بایسته

۶-۳-۴مسئله ۲: وضعیت های مخاطره آمیز در حوزه‏ حقوق بشر

۶-۳-۵مسئله ۳: پرهیز از مشارکت در ارتکاب جرم

۶-۳-۶مسئله ۴:  رسیدگی به شکایت ها

۶-۳-۷مسئله ۵: تبعیض و گروه های آسیب پذیر

۶-۳-۸مسئله ۶: حقوق سیاسی و مدنی

۶-۳-۹مسئله ۷: حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

۶-۳-۱۰مسئله ۸: اصول و حقوق اساسی در کار

۶-۴موضوع اصلی: رویه های مرتبط با نیروی کار  

۶-۴-۳مسئله ۱: استخدام و روابط کار

۶-۴-۴مسئله ۲: شرایط کار و حمایت اجتماعی

۶-۴-۵مسئله ۳: گفتگوی اجتماعی

۶-۴-۶مسئله ۴: سلامت و ایمنی در کار

۶-۴-۷مسئله ۵: توسعه انسانی و آموزش در محیط کار

۶-۵موضوع اصلی: محیط زیست

۶-۵-۳مسئله ۱: جلوگیری از آلودگی

۶-۵-۴مسئله ۲: استفاده پایدار از  منابع

۶-۵-۵مسئله ۳: کاهش و سازگاری با (فرایند های جبران و سازگاری تغییرات اقلیمی)

۶-۵-۶مسئله ۴: حفاظت از محیط زیست، تنوع زیستی و احیای زیستگاه های طبیعی

۶-۶موضوع اصلی: رویه های کاری منصفانه          

۶-۶-۳مسئله ۱: مبازره با  فساد

۶-۶-۴مسئله ۲: مشارکت سیاسی مسئولانه

۶-۶-۵مسئله ۳: رقابت منصفانه

۶-۶-۶مسئله ۴: توجه به  مسئولیت اجتماعی در زنجیره ارزش

۶-۶-۷مسئله ۵: توجه به حقوق مالکیت

۶-۷موضوع اصلی: مسائل مصرف کننده    

۶-۷-۳مسئله ۱:  بازاریابی منصفانه، اطلاعات واقعی و بی طرفانه و قراردادهای منصفانه

۶-۷-۴مسئله ۲: محافظت از سلامت و ایمنی مصرف کننده

۶-۷-۵مسئله ۳: مصرف پایدار

۶-۷-۶مسئله ۴: خدمات رسانی، پشتیبانی و حل مشکلات مصرف کننده

۶-۷-۷مسئله ۵: حفاظت از اطلاعات و حریم خصوصی مصرف کننده

۶-۷-۸مسئله ۶: دسترسی به خدمات ضروری

۶-۷-۹مسئله ۷: آموزش و آگاهی

۶-۸موضوع اصلی: جلب مشارکت و توسعه جامعه محلی    

۶-۸-۳مسئله ۱: مشارکت جامعه محلی

۶-۸-۴مسئله ۲: آموزش و فرهنگ

۶-۸-۵مسئله ۳:  اشتغالزایی و توسعه مهارت ها

۶-۸-۶مسئله ۴: توسعه فناوری و دسترس پذیری

۶-۸-۷مسئله ۵: خلق ثروت و درآمدزایی

۶-۸-۸مسئله ۶: سلامت

۶-۸-۹مسئله ۷: سرمایه گذاری اجتماعی

• بند۷ راهنمای نهادینه شدن مسئولیت اجتماعی در سرتاسر یک سازمان: این بند، راهنمایی­ هایی در مورد درباره عملیاتی کردن مسئولیت اجتماعی در سازمان ارائه می­ دهد. روند مذکور شامل این راهنمایی ­ها می‏ شود: درک مسئولیت اجتماعی سازمان، نهادینه شدن ایفای مسئولیت اجتماعی در سرتاسر سازمان، ارتباطات مربوط به مسئولیت اجتماعی، ارتقای اعتبار سازمان با توجه به ایفای نقش در موضوع مسئولیت اجتماعی، بررسی پیشرفت و بهبود عملکرد و ارزیابی ابتکار عمل‏ های داوطلبانه حوزه مسئولیت اجتماعی سازمان­ ها از طریق پرداختن به موضوعات اصلی و مسائل مرتبط با آنها و از طریق نهادینه ­سازی مسئولیت اجتماعی در تصمیم‌ها و فعالیت­ های خود می­ توانند به منافع مهمی دست یابند.

بندهای قبلی این استاندارد اصول، موضوعات اصلی و مسائل مربوط به مسئولیت اجتماعی را مشخص کرده است. ودر بند آخر نهایدنه سازی راهنمایی برای اجرایی کردن مسئولیت اجتماعی در سازمان ارائه می‌کند. در اغلب موارد، سازمان‌ها می‌توانند با گسترش سیستم‌های موجود، سیاست‌ها، ساختارها و شبکه‌های سازمان، مسئولیت اجتماعی را به اجرا درآورند، اگرچه برخی فعالیت‌ها احتمالاً با شیوه‌های جدید و با در نظر گرفتن طیف گسترده‌تری از عوامل انجام می‌شوند.

برخی سازمان‌ها ممکن است فنونی برای معرفی رویکردهای جدید در فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری خود، همراه با سیستم‌های مؤثر برای ارتباطات و بازنگری داخلی بنا نهاده باشند. برخی دیگر، نظام­ های کمتر توسعه‌ یافته‌ای برای راهبری سازمان یا سایر جنبه‌های مسئولیت اجتماعی دارند. راهنمایی­ های زیر به منظور کمک به همه سازمان‌ها، صرف­ نظر از نقطه شروع، به منظور نهادینه­ سازی مسئولیت اجتماعی و مطابق با شیوه‌ای که فعالیت می‌کنند، در نظر گرفته شده است.

امیدواریم استاندارد مسئولیت اجتماعی و خیر همگانی در ابتدا در بخش های حکمرانی کشور و دستگاه‌های دولتی و وزارت‌خانه ها و نهادها لازم الاجرا درآید تا ضمن به رسمیت شناختن مسئولیت اجتماعی، پاسخگو بودن به ذی‌نفعان  به عنوان یک فرایند پیوسته در سازمان ها نهادینه شود و با تعیین و در نظر قرار گرفتن اثرات بالقوه تصمیم‌ها و فعالیت ها بر اساس منطق ارزیابی بایسته( (due diligenceسازمان، مسئولیت آگاه بودن نسبت به اثرات ناشی از تصمیم ها و فعالیت‌های سازمان ها و نهادهای دیگر و نیز اقدام در جهت حذف یا کاهش اثرات منفی مرتبط با سازمان‌ها را بر عهده داشته باشد.

هر سازمان در زمان بررسی حوزه‏ نفوذ و تشخیص مسئولیت‌های خود، بهتر است نهایت کوشش را برای ارزیابی بایسته به کار گیرد تا اثرات منفی ناشی از روابط خود را از میان بردارد.