برای اولین بار مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی در دهه بیست میلادی مطرح شد. ولی بدلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتوانست به عنوان یک موضوع جدی تا دهه ۱۹۵۰ میان رهبران کسب و کار جایگاهی بیابد.
-
مفهوم مسئولیت اجتماعی
به گزارش رسانه مسئولیت اجتماعی، برای اولین بار مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاه های اقتصادی در دهه بیست میلادی مطرح شد. ولی بدلیل رکود بزرگ و جنگ جهانی دوم نتوانست به عنوان یک موضوع جدی تا دهه ۱۹۵۰ میان رهبران کسب و کار جایگاهی بیابد. در سال ۱۹۵۱ فرانک آدامز رئیس هیات مدیره استاندارد اویل نیوجرسی، مقاله ای با عنوان ” تعهد/ الزام کسب و کار” منتشر کرد و بدین ترتیب مجددا این موضوع در کانون توجه بنگاه ها قرار گرفت. او معتقد بود برای آنکه کسب و کار به صورت منصفانه با محیطی عادلانه اداره شود، لازم است در میان سهامداران، کارکنان، مشتریان و جامعه در مقیاسی وسیع تعادلی سازگار ایجاد شود.
-
csr
مدل اولیه مسئولیت اجتماعی شرکت ها در دهه ۱۹۶۰ ظاهر شد که جنبه “اجتماعی” مسئولیت اجتماعی بنگاه ها را مستقیم به مسئولیت هایی فراتر و ورای مسئولیت های اقتصادی و قانونی ربط می داد. به عبارتی مسئولیت اجتماعی مفهومی شد به معنای مسئولیتی که بنگاه های اقتصادی چه خصوصی و دولتی در قبال بهره برداری از منابع ثروتی که در زمینه فعالیت اقتصادی شان از جامعه برداشت می کنند، مسئول هستند. منابع ثروتی چون انرژی، امکانات محیط زیستی و…. . شرکت ها در اثر این فعالیت، ضررهایی به انسان ها و محیط زندگی اجتماعی آن جامعه وارد می کنند. به عبارت ساده تر مسئولیت اجتماعی به معنای جبران خسارت ها و ترمیم آلامی است که به جامعه و محیط زیست در اثر فعالیت شرکت ها وارد می شود.
با توجه به این مفاهیم بنگاه های اقتصادی، در کشورهای توسعه یافته، با طیف وسیعی از مسئولیت ها ورای بازار روبرو هستند. لذا شرکت های پیش رو تداوم حیات و موفقیت خود را در گرو تعهد به مسئولیت اجتماعی می بینند و با نگاهی آینده نگر هزینه های مربوطه را به عنوان سرمایه گذاری انسانی و اجتماعی در نظر می گیرند. بدین ترتیب مشتری مداری و سلامت جامعه از جمله مهم ترین رویکرد مسئولیت اجتماعی شرکت است . شرکت هایی که به طور سیستمی و نظام مند مسئولیت اجتماعی را در اهداف و استراتژی های خود در نظر می گیرند، از اقبال بیشتری در نزد ذینفعان برخوردار خواهند شد. هم چنین اثرات عملیات شرکت ها بر توسعه جوامع خصوصا توسعه پایدار جوامع در حال توسعه باید فراسوی الزام های قانونی مد نظر قرار گیرد در این مسیر سه بخش اصلی یعنی سیاره زمین، سود و مردم در نظر گرفته می شوند.
-
گزارش مسئولیت اجتماعی شرکت ها
در دهه های گذشته شاهد افزایش چشمگیر گزارش دهی شرکت ها در کشورهای توسعه یافته بوده ایم. برخی از شرکت ها علاوه بر گزارش دهی مالی، گزارش دهی غیر مالی به عموم مردم را در دستور کار قرارداده اند. این گزارش دهی غیر مالی به عموم، امکان آشنایی و واکاوی عملیات شرکت را در حوزه های مختلف در قبال ذینفعان میسر می کند. گزارش دهی روشی برای کاهش شکاف بین شرکت ها و ذینفعان خواهد شد. پژوهشگران حوزه بازاریابی هم به این مهم تاکید دارند که با توجه به ابعاد مسئولیت اجتماعی به عنوان یک رویکرد مهم در تدوین استراتژی های بازاریابی به ویژه برای جلب مشتریان در بلند مدت ضروری است. آنها معتقدند برای به رسمیت شناختن حقوق ذینفعان و مشتریان، باید به طراحی مدلی از کسب و کار پرداخت که دارای دو اصل مهم باشد.
۱-کسب سود اقتصادی برای مشتریان
۲- عمل به مسئولیت اجتماعی و انجام اقدامات اخلاقی در قبال ذینفعان و جامعه.
-
نکته مهم مسئولیت اجتماعی شرکت ها در رابطه با توسعه پایدار
یکی از نکات مهم مسئولیت اجتماعی شرکت ها در رابطه با توسعه پایدار، تامین نیازهای فعلی بدون به مخاطره انداختن امکانات نسل های آینده را مد نظر دارد.
لذا در این جاست که تمرکز بر چگونگی رسیدن به تلفیق الزامات اجتماعی، محیطی و اقتصادی قابل درک می شود. معمولا فعالیت های مسئولیت اجتماعی مترادف است با فعالیت های انسان دوستانه، داوطلبانه، برای رفع مشکلات اجتماعی و کمک رسانی به گروه های محروم جامعه.
-
نقطه تلاقی سازمان های غیر دولتی با امکانات مسئولیت اجتماعی شرکت ها
پس از توضیحات فوق در مورد مسئولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی و مسئولیتی که در قبال جامعه دارند، این سوال مطرح می شود که سازمان های مردمی، سازمان های غیر دولتی، نهادهای مدنی و …چگونه می توانند از این امکانات به نفع اهداف خود که همانا بهبود شرایط جامعه و گروه های اجتماعی آسیب پذیر و پایداری سازمان است استفاده کنند؟ به عبارتی نقطه تلاقی سازمان های غیر دولتی، نهادهای مردمی و مدنی… با امکانات مسئولیت اجتماعی شرکت ها در کجا خواهد بود.
در این وادی با دو رویکرد مواجه هستیم:
- برخی از شرکت ها امکاناتی را برای فعالیت های خیرخواهانه تو سط خود شرکت اختصاص می دهند، بدین معنا که خود به وجود آورنده و انجام دهنده کار خواهند شد. بدین صورت که شرکت با تاسیس نهادهای خیریه ای، فرهنگی،آموزشی، توانمند سازی اقتصادی اجتماعی، بخشی از محرومان جامعه را تحت پوشش می گیرند. ضمن با ارزش بودن کار، ولی چون نظارتی بر این نهادها نیست، مشکلاتی برای شرکت در پی خواهد داشت.
به طور مثال برای ساخت مدرسه، آیا مناسب تر نیست که بجای انجام کار توسط خود شرکت، آن را به گروه مدرسه سازان که در این زمینه صاحب تجربه بوده و آشنا با مناطق مختلف و زیست بوم ها هستند، بسپارند. زیرا در این فرآیند ضمن حمایت از نهاد مدنی مورد نظر و به مشارکت گرفتن مردم امکان پایداری نهاد مربوطه را نیز رقم خواهد زد. فعالیت های فردی خیرخواهانه افراد بسیار با ارزش است ولی اگر کمک ها با مشارکت گروه های مختلف اجتماعی و هدفمند انجام شود، ضمن احساس رضایت شرکت های حمایت کننده جامعه نیز از مزایای آن بهره مند خواهد شد.
- در رویکر دوم شرکت ها، نهادهای موجود در کشور، استان ها، شهرستان هاو… را بررسی کرده و پس از اطمینان از فعالیت های سازمان و همدلی با اهداف آن، شفافیت مالی، اداری، خوش نامی سازمان و … اقدام به برون سپاری می کنند. بدین ترتیب ضمن رسیدن به هدف خود و حمایت از اهداف نهاد مربوطه، امکان رشد و پایداری این نهادها در کشور فراهم می شوند. لذا نهاد مربوطه قادر خواهد شد خدمات موثرتری به گروه های هدف خود ارائه نماید. در این فرایند نیز شاهد دموکراتیک تر شدن جامعه در اثر مشارکت مردم در امور خود خواهیم بود. بدین ترتیب به قوی شدن بخش سوم جامعه (دو بخش اول و دوم دولت و بخش خصوصی) یعنی نهادهای مدنی کمک می کنند. همچنین کمک به شفافیت، پاسخگویی و اقدامات موثرتر بشر دوستانه را میسر می نمایند.
-
تاثیر بی توجهی بخش های دیگر جامعه
در صورت وجود نهادهای تاثیر گذار می توان با لابی گری، حمایت از حقوق گروه های هدف و آسیب دیده در اثر بی توجهی بخش های دیگر جامعه را بیش از پیش مورد توجه قرار داد. در این حوزه به بسیاری از فعالیت ها می توان اشاره کرد:
به طور مثال در حوزه سلامت، معلولین، بیماری های خاص، حقوق کودکان، حقوق زنان، حقوق بشر، آموزش، آگاهی رسانی به جامعه و… . همچنین کمک به شبکه های این نهاد ها که موجب هم صدایی و رساتر شدن صدای گروه ها در مطالبه گری می شود. امروزه با جدی شدن بحث محیط زیست طبیعتا مسئولیت اجتماعی شرکت ها در این حوزه بیشتر از گذشته خواهد بود. لذا در صورت حمایت از نهاد های مدنی محیط زیستی موجود، موجب ارائه خدمات بهتر این نهادها به جامعه می شود. امروزه مدیران برای رسیدن به موفقیت باید از شیفتگی به اهداف سازمانی خود دست بردارند، علاوه بر منافع شرکت، اهداف جامعه و کشور را راهنمای تلاش های خود قرار دهند. بدون شک نبود احساس مسئولیت در قبال مردم و جامعه، مانع از خدمت موثر مدیران و رسیدن به تعالی سازمانی خواهد شد. برای به نتیجه رسیدن، مدیران باید همه سطوح شرکت، همزمان با آن محیط کار و سازمان با این ایده هماهنگ باشند.
-
نقش مهم رسانه ها در نهادینه کردن مفهوم مسئولیت اجتماعی
در اینجا مایلم به نقش مهم رسانه ها در نهادینه کردن مفهوم مسئولیت اجتماعی اشاره کنم. رسانه پدیده ای مهم در طرح موضوعات در افکار عمومی است. رسانه با پرداختن به موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت ها می تواند جریان سازی فکری و اجتماعی راه اندازد. رسانه ها قادرند پارادایم فکری جامعه را به سمت موضوع مشخصی هدایت کنند. بنابراین هرچه رسانه ها دستاوردها در زمینه اقدامات انجام شده در حوزه مسئولیت اجتماعی را بیشتر مطرح کنند، به همان اندازه به فراگیر شدن و نهادینه شدن این مفهوم در جامعه بیشتر کمک می کنند.همین گونه است نقش رسانه در اقدامات نهاد های مدنی و مشارکت هایی که انجام شده و نتایجی که بدست آمده است.
نتیجه اینکه اگر همکاری بنگاه های اقتصادی و نهادهای مدنی نزدیک تر و با اعتماد بیشتر انجام گیرد فواید آن به جامعه بازخواهد گشت. مطمئنا انجام چنین برنامه های انسان محور و جامعه محوری نیاز به فضای دموکراتیک دارد. اگر حاکمیت حق مشارکت مردم در عرصه عمومی را به رسمیت بشناسد و آنان را کنشکر و مطالبه گر بداند و نه افراد فرمانبردار و یا کسانیکه خود، تشخیصی ندارند و باید مدیریت شوند، بسترهای مناسب را در فضایی امن و بدور از تبعیض در جامعه فراهم خواهد کرد.
در صورت تحقق چنین امری شهروندان احساس تعلق به کشور کرده و همدلانه به عرصه عمومی می آیند و نقش آفرینی خواهندکرد.
در چنین فضایی مدیرانی هم که انتخاب می شوند کارآمد و مجهز به دانش موضوع بوده و در ضمن هدایت بهینه شرکت، به منافع ملی توجه ویژه دارند و روابط منطقه ای و جهانی را ارج می نهند. لذا در راستای این توانمندی می توان به همکاری های موثر در فقر زادایی، اشتغال زایی و … امید وار بود .در شرایط فعلی کشور چنین چشم اندازی نزدیک بنظر نمی رسد. از بخش خصوصی ضعیف و نهاد های مدنی ضعیف تر و هر لحظه در معرض اتهام و تعطیلی نمی توان انتظار نقش آفرینی موثر در جامعه داشت.
-
توصیه ای به شرکت ها
اینجانب به عنوان بنیانگذار دو انجمن: انجمن توان یاب و انجمن احیاء در بیست و دو سال قبل و چند نهاد مدنی دیگر که به تیغ حذف دچار شدند، توصیه می کنم، شرکت ها به جای تاسیس نهادهای مدنی جدید در کنار شرکت، تلاش کنند نهادهای موجود در کشور را شناسایی و به پایداری، پاسخگویی، شفافیت آنان در راستای منافع ملی حمایت کنند.
منابع: فصلنامه های مسئولیت اجتماعی شرکت، سازمان مدیریت صنعتی شماره های ۲و ۳ آذر و اسفند ماه ۱۳۹۷
نویسنده: فاطمه فرهنگ خواه
انتهای پیام///