رییس سابق سازمان حفاظت محیط زیست شهرداری تهران در گفت وگو با«رسانه مسئولیت» اجتماعی:
محیط زیست ما دائماً در‌حال تغییر است و این موضوعی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. براین اساس، همانطور که محیط زیست ما تغییر می‌کند، نیاز به آگاهی شناسی مشکلات اطراف آن نیز باید افزایش پیدا کند. با توجه هجوم شدید بلایای طبیعی، دوره‌های گرمایی و سرمایی، انواع الگو‌های آب و هوایی و بسیاری از موارد دیگر نیاز است تا مردم از انواع مشکلات زیست محیطی که سیاره ما با آن روبه رو است آگاه شوند و نسبت به آن مسئولیت اجتماعی داشته باشند.این مسئولیت به خصوص در زمینه محیط زیست شهری دارای اهمیت بیشتری است. امروزه بسیاری از شهرهای بزرگ ایران با چالش محیط زیستی مواجه هستند که مهم ترین آنها آلودگی هوا است. مردم در سراسر جهان هر روزه با مشکلات زیست محیطی جدید و چالش برانگیز روبه رو می‌شوند. بعضی از این مشکلات کوچک هستند و بر بخشی از اکوسیستم تاثیر می‌گذارند، اما برخی دیگر از آنها بشدت چشم‌اندازهایی که قبلاً با آن روبه رو بودیم را تغییر می‌دهد.به همین دلیل و برای تحلیل وبررسی نقش مسئولیت اجتماعی در محیط زیست و چالش های آن«رسانه مسئولیت اجتماعی» با محمد حسین بازگیر رییس سابق سازمان حفاظت محیط زیست تهران گفت وگو کرده که در ادامه ماحصل این گفتوگو را می خوانید.
*مسئولیت اجتماعی چه نقشی در حفظ محیط زیست شهری دارد؟آیا شهروندان نسبت به محیط زیست شهری از خود مسئولیت اجتماعی نشان می دهند؟
حفظ و توجه افراد جامعه به محیط زیست دارای توجیه اخلاقی است. براساس اخلاق فردی و جمعی افراد جامعه نباید به محیط زیست آسیب بزنند و بلکه باید در حفظ و تعالی آن تلاش کنند.از سوی دیگر در جامعه اسلامی ما توجیه شرعی و مذهبی نیز در این زمینه داریم.براساس آموزه های اسلام حفظ محیط زیست یکی از ارزشهای متعالی به شمار می رود.در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز حفظ محیط زیست به عنوان یکی از قوانین مهم مورد تأکید قرار گرفته که این ماده یکی از مترقی ترین ماده های قانون اساسی کشور است. در اصل پنجاه قانون اساسی آمده است:«در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.» تصویب قوانین و مقررات همیشه راهکار حل مشکل نیست؛ اما برای مقابله با تهدیدات موجود برای محیط زیست وجود قوانین و مقررات کارآمد می‌تواند بسیار مفید و موثر باشد. قوانین، آیین‌نامه‌ها و مصوبات فراوانی به تصویب مقنن رسیده است تا محیط زیست را از تخریب محافظت کند و اغلب این قوانین اقدام به جرم‌انگاری فعالیت‌های مخرب محیط زیست کرده‌اند که در نتیجه مفهومی به نام جرایم زیست محیطی به وجود آمده است.به همین دلیل حفظ محیط زیست یک مسئولیت اجتماعی ملی به شمار می رود.
*چرا علی رغم توصیه های دینی و اجتماعی همچنان مسئولیت اجتماعی نسبت به محیط زیست در کشور به خوبی رعایت نمی شود؟
این مسأله به آموزش شهروندان جامعه باز می گردد.هر چه آموزش ها در این زمینه عمیق تر باشد و در افراد جامعه نهادینه شود به همان اندازه احتمال آسیب زدن به طبیعت کاهش پیدا می کند.واقعیت این است که متولیان آموزش کشور زیاد به رویکرد مسئولیت اجتماعی و مسئولیت پذیری شهروندان نسبت به محیط زیست توجه نکرده اند. در هیچ کجای دنیا، برای تمامی ناهنجاری ها از طریق قانون و ضرب و زور وارد نمی شوند. در واقع برای بهبود شرایط ما باید به سمت و سویی برویم که در ساختار اجرایی و مدیریت برنامه های مختلف، ملاحظات محیط زیستی دیده شوند. قانون حفاظت از محیط زیست، کنترل پسماندها، توزیع عادلانه آب، جلوگیری از آلودگی آب و …. از جمله مواردی هستند که در مصوبه دولت، ضوابط اجرایی آن وجود دارند بنابراین زباله ریزی در محیط زیست باید از سوی خود مردم با کمک دستگاه های فرهنگ ساز رعایت شود و هر کسی وظیفه خود را دانسته و در اجرای آن مبادرت ورزد. در حال حاضر کمی از فرهنگ سازی ها در فضای مجازی اتفاق می افتد که آنهم در حد آگاهی سازی و حساس سازی مردم است. کار زمانی درست پیش می رود که به باور بشیند و تبدیل به رفتار شود. بزرگ‌ترین چالش ملت‌ها در قرن بیست و یکم، مسائل محیط زیستی است؛ مطالعات نشان می‌دهد بحران‌های محیط زیستی در ایران نیز به عنوان یکی از عمیق ترین بحران‌های محیط زیستی در جهان شناخته شده است که این مسئله حاکی از آن است که آموزش محیط زیست در کشور ما با تردید و کاستی‌های قابل توجهی روبه رو است.
*راهکار شما برای تقویت مسئولیت اجتماعی نسبت به محیط زیست چیست؟
مسئولیت حفاظت از محیط زیست را باید از کودکی به فرزندانمان بیاموزیم.همین موضوع یک ضعف عمیق در سیستم فرهنگ سازی است چرا که از کودکی به صورت ناخودآگاه به دانش آموزان آموزش می دهیم که در قبال زباله های خود مسئول نیستند. ما باید مسئولیت در قبال طبیعت را به یکدیگر یاد دهیم، که در این مسیر دستگاه های فرهنگ ساز نظیر صدا و سیما، آموزش و پرورش، محیط زیست، خانواده و … نقش بسزایی دارند. تنها محیط زیست نمی تواند به تنهایی فرهنگ ساز باشد بلکه در حد وسع خود با تشکیل ادارات آموزشی در استان ها و با استفاده از تشکل های مردمی و ان جی او ها برنامه های نمادین مختلف را به منظور یادآوری به نمایش گذاشته است. ارزشهای اولیه، مهارت‌ها، نگرش‌ها، عادات و رفتارهای افراد در سال‌های اولیه عمر انسان شکل می‌گیرند؛ از این رو آموزش در دوران کودکی اساسی برای رشد عقلانی، روان شناختی، احساسی ، اجتماعی و جسمانی انسان محسوب می‌شود و نقش به سزایی در گسترش ارزشها، نگرش‌ها و رفتارهای هر فرد در جلوگیری از بروز مشکلات محیط زیستی دارد؛ در واقع نگرش‌های محیط زیستی که در دوران خردسالی شکل می‌گیرند، مادام العمر و تغییر ناپذیر هستند. مسئولیت اجتماعی افراد جامعه نیز ریشه در دوران کودکی دارد. هر چه در دوران کودکی تلاش بیشتری برای تقویت مسئولیت اجتماعی افراد در مقابل طبیعت انجام بشود به همان اندازه در سن بلوغ مسئولیت اجتماعی افراد جامعه بیشتر خواهد شد.
