«رسانه مسئولیت اجتماعی»- منیژه بازیار: تالاب بینالمللی شادگان یکی از تالابهای بزرگ ایران است. این تالاب در جنوب غربی ایران در جنوب شهر شادگان در استان خوزستان واقع شدهاست. در همایش تالابهای جهان که در رامسر برگزار شد تصمیم گرفته شد که سه تالاب شادگان، خورموسی و خور الامیه با عنوان تالاب شادگان شناخته شود.
کنوانسیون رامسر معاهدهای بینالمللی است که در ۱۹۷۱ امضا شدهاست به منظور حفظ و نگهداری تالابها میباشد. در این کنوانسیون فهرستی از تالابهای مهم جهان نیز تهیه شده که به «فهرست رامسر» شهرت دارد.
گفته میشود سدسازی و رعایت نشدن نیاز آبی تالاب، تخلیه پسابهای آلودهای چون مزارع نیشکر، پرورش ماهی و فولاد خوزستان، عبور لولههای نفتی، فعالیت ۳۰ واحد پتروشیمی و تخلیه زبالههای شهری، این تالاب منحصربهفرد را از سال ۱۳۷۲ وارد فهرست قرمز تالابهای بینالمللی (لیست مونترو) کردهاست.
آب این تالاب بینالمللی که از لحاظ رتبههای ثبت شده در یونسکو در گذشته در رتبه پنجم جهانی قرار داشت، از رودخانههای جراحی و کارون همچنین جزر و مد خلیج فارس تأمین میشود که به رغم فصلی بودن بخش آب شیرین آن، آب شور تالاب به دلیل متصل بودن به خورها و خلیج فارس، دایمی میباشد.
این در حالی است که به تازگی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی درباره تبدیل شدن تالاب شادگان به کانون گرد و غبار در صورت ساخت سد مارون ۲ و یا افزایش تخصیص منابع صورت گرفته در آن حوضه به کشاورزی هشدار داد و اعلام کرد احداث سد آبریز مذکور پیشنهاد نمیشود.
هشدار مرکز پژوهش های مجلس درباره تالاب شادگان و سد مارون۲
به تازگی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، گزارش را تحت عنوان ارزیابی کارشناسی احداث سد آبریز با توجه به منابع و مصارف حوضه آبریز مارون-جراحی منتشر کرده است که در این گزارش به تفصیل به اثرات ساخت این سد در حوضههای آبریز مارون و زهره پرداخته شده است.
این گزارش تأکید میکند که با توجه به مصرف ۱۰۰ درصدی منابع آب زیرزمینی در حوضه آبی مارون ـ جراحی و وضعیت رو به زوال تالاب شادگان، بهتر است که مصارف آب در این حوضه کاهش پیدا کرده و سد مارون ۲ نیز ساخته نشود.
در گزارش مرکز پژوهشهای مجلس با توجه به منابع و مصارف حال حاضر حوضه و شرایط محیط زیستی تالاب شادگان در حوضه آبریز مارون ـ جراحی تأکید شده است که روند کاهشی میانگین بلندمدت بارش و آبدهی حوضه که نشاندهنده آثار تغییرات اقلیم و خشکسالی بر این حوضه بوده، همچنین کاهش ۴۴ درصدی آبدهی رودخانه جراحی طی دو دهه اخیر نسبت به نیمقرن قبل از آن، دورنمای خوبی از منظر بهبود و یا حتی حفظ آبدهی موجود نشان نمیدهد.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس تصریح میکند که عمده برداشتهای مستقیم در استان خوزستان معیشتی بوده و در پایاب حوضه متمرکز شده که برای مصارف کشاورزی سنتی استفاده میشود. حذف بدون مدیریت این مصارف، علاوهبر تبعات اجتماعی، احتمال تبدیل شدن زمینهای رهاشده به کانونهای محلی گردوغبار را افزایش میدهد.
براساس این گزارش، تالاب بینالمللی شادگان بزرگترین تالاب کشور با بخشهای آبی شیرین، لبشور و شور با تنوع زیستی کمنظیر در سطح کشور بوده که در سالهای اخیر با مشکلات کمّیوکیفی مواجه شده و حداقل نیاز حجمی بخش شیرین تالاب که معادل ۷۰۰ میلیون مترمکعب در سال است را دریافت نکرده است. کاهش حداقل جریان شیرین ورودی به تالاب، اکوسیستم و جوامع وابسته به این زیستگاه ارزشمند را با تهدید جدی روبهرو کرده است. خشک شدن این تالاب، آن را به یکی از کانونهای داخلی منشأ گردوغبار تبدیل میکند.
همچنین اگرچه در راستای پوشش تخصیص صورت گرفته، احداث سد آبریز در حوضه مارون و در استان کهگیلویه و بویراحمد پیشنهاد شده، اما موقعیت مصارف اصلی و طرحهای توسعه کشاورزی مرتبط با این سد در حوضه زهره قرار دارند؛ لذا تأمین مصارف سد آبریز نیازمند انتقال آب بینحوضهای بوده که با توجه به شرایط حوضه مبدأ، وقوع چالشهای اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی در سطوح بیناستانی و دروناستانی دور از انتظار نیست.
احتمال تبدیل سد مارون۲ به کانون گرد و غبار
سد مارون ۲, گنجایش ذخیره ۱۷۷ میلیون مترمکعب آب دارد. این سد که روی سرچشمه اصلی رودخانه مارون جایگذاری شده است, قرار است به منظور انتقال آب از حوضه مارون به حوضه زهره (چرام و دهدشت) احداث شود. به گفته دبیر شورای حفاظت منابع آب شهرستان بهبهان در حال حاضر مطالعات مربوط به احداث این سد پایان یافته است اما مراحل احداث آن هنوز اجرایی نشده است.
احداث سد مارون ۲ در بالادست سد مارون ۱ همواره با مخالفهای بسیاری از سوی کارشناسان, اساتید دانشگاه, نمایندگان مجلس و مردم استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد همراه بوده است. پیش از این نمایندگان استان خوزستان در مجلس شورای اسلامی, فرماندار شادگان, مدیرعامل سازمان آب خوزستان و تعدادی از اساتید دانشگاه و کارشناسان حوضه آب و محیط زیست مخالفت خود را با این پروژه اعلام کردهاند.
مخالفان معتقدند که احداث سد مارون ۲ در بالادست سد مارون ۱، اثرات بسیار نامطلوب و بدی را خواهد داشت و باعث کاهش بیش از پیش ورود آب به رودخانه مارون میشود؛ بنابراین احداث هرگونه سد در بالادست سد مارون ۱ و برداشت آب از رودخانه مارون، صدمات چشمگیری را به شهرهای پاییندست مذکور و بهویژه تالاب بینالمللی شادگان وارد میکند.
جایگذاری اشتباه این سد یکی دیگر از ایراداتی است که مخالفان به سد مارون ۲ وارد میکنند. سد مذکور روی شاخه اصلی رودخانه مارون که پرآب و هم شیرین است احداث خواهد شد، از طرفی در پایین دست سد مذکور، رودخانه شور با آب سولفاته، با درصد بسیار بالا از مواد گچی وجود دارد که میتواند کیفیت آب رودخانه را به خصوص در فصول خشک، دچار مشکل کند.
در رابطه با این موضوع, حجتالاسلام مجید ناصرینژاد, نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با برنامه مثبت سلامت اظهار کرد: سوال ما این است که زمانی که آبی در منطقه وجود ندارد, چرا میخواهند سد مارون ۲ را در بالادست سد مارون یک بسازند؟ در حال حاضر تالاب شادگان وضعیت نامطلوبی دارد و با وجود اینکه بر اساس قانون باید ۵ مترمکعب آب در ثانیه از سد مارون یک به تالاب شادگان وارد شود این کار انجام نمیشود و این تالاب فقط در مقطع سیلابها از رودخانه جراحی آب میگیرد.
وی هشدار داد: خطر نابودی و خشکی کامل تالاب شادگان به دنبال ساخت سد مارون ۲ وجود دارد و اگر وجود دارد و اگر فرامنطقهای و فرااستانی به این موضوع نگاه کنیم ساخت این سد به نفع کشور نیست. تصمیمگیران و مسئولین کشور باید همه کشور را یک کاسه ببیند و با در نظر گرفتن استانهای مبدأ و مقصد اقدام به ساخت سد کنند.